बिराटनगर

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश

बिराटनगर
Biratnagar
गोग्रहा
बिराटनगर गेट
बिराटनगर गेट
देश नेपाल
प्रदेशकोशी प्रदेश
विकास क्षेत्रपूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र
अञ्चलकोशी
जिलामोरङ
क्षेत्रफल
 • कुल७७ किमी (३० वर्गमाइल)
उन्नतांश
८० मिटर (२६० फिट)
जनसङ्ख्या
 (बि.स.२०६८)
 • कुल२,४२,५४८ [१][२]
समय क्षेत्रयुटिसी+५:४५ (नेपालक प्रमाणिक समय)
पोस्टल कोड
५६६००, ५६६१३, ५६६१४
क्षेत्रीय सङ्केत०२१
वेबसाइटबिराटनगर महानगरपालिका

बिराटनगर नेपालक महानगरपालिका[२] आ दोसर पैग शहर छी ।[३][४] नेपालक संविधान २०७२ अनुसार ई शहर नेपालक कोशी प्रदेशमे रहल कोशी अञ्चल अन्तर्गत मोरङ जिलाक दक्षिण भागमे अवस्थित अछि । ई नेपालक सबसँ पैग औद्योगिक नगर आ उद्योगिक राजधानी सेहो छी ।[५] ई नगर तथा आसपासक क्षेत्रमे बहुतेक सङ्ख्यामे कारखाना, उद्योग तथा व्यवसायसभ अछि । बिराटनगर एक पारवहन तथा वाणिज्य केन्द्र सेहो छी । एतयसँ भारत तथा तेसर राष्ट्रसँ व्यापारिक सामानसभ आयात निर्यात होइत अछि । नेपालक जनगणना २०११ अनुसार जनसङ्ख्याक आधारमे विराटनगर, नेपालक चारिम पैग शहर आ जनघनत्वक आधारमे दोसर पैग शहर छी ।[६] ई शहर काठमाडौंसँ ३९९ किमी पूर्वमे आ भारतक बिहार राज्यसँ ६ किमी उत्तरमे अवस्थित अछि । बिराटनगरके सन् २०१७ मई २२ कऽ दिन वीरगञ्ज सङ्गे महानगरपालिका घोषित कएल गेल छल ।[७] ई शहरके महानगरपालिका घोषित करैत काल टङ्किसिनवारी आ जहदा-३ मिलाएल गेल छल जहिसँ बिराटनगरक जनसङ्ख्या २,१४,६६३ सँ २,४२,५४८ पहुँचल अछि ।[८][९][१०][११]

नामाकरण आ इतिहास[सम्पादन करी]

ई शहरमे पौराणिक कालक विराट राजाक दरवार आ राजधानी रहल आ हुनकरे नामसँ विराटनगरक नाम रहल विश्वास कएल जाइत अछि । वि.सं. १९७५ धरि ई ठाम गोग्राहा कऽ नामसँ जानल जाइत छल । विराटनगरक पुरान नाम गोग्राहा छी । वि.स. १९७१ मे वडाहाकिम जित बहादुर खत्री बिराटनगर शहरक परिकल्पना करि मोरङ जिलाक सदरमुकाम रङ्गेलीसँ सरकारी गोश्वारा, माल, अमिन, वनजाँच, चिट्ठी, अडिटर, जेल आ अस्पताल बिराटनगर स्थानान्तरण केनए छल मुदा एकर नामाकरण शिकार खेलैलेल काठमाडौंसँ मोरङ आएल केशर शम्सेर जबरा केनए छल ।[१२] अपन मोरङ दौडाहाक समयमे भेडियारीमे भेटल विराट राजाक दरवारक भग्नावशेषक दृष्टिगत करि केशर शम्सेर गोग्राहासँ विराटनगर नामाकरण केनए छल । वि.सं.१९७१ मे रङ्गेलीसँ विराटनगरमे जिला सदरमुकाम (तत्कालिन गौडा) आनलाक बाद विराटनगर शहरक स्वरूप परिवर्तित होमए लागल ।[१२][१३] बडाहाकिम खत्रीके उत्तराधिकारी कर्णेल शिवप्रताप शमशेर थापा विराटनगर निर्माणमे अपन सम्पूर्ण योगदान देनए छल । बिराटनगरमे कृष्णप्रसाद कोइराला, भारतीय मारवाडीसभ बोलाए व्यापारिक वातावरण बनेनाए छल । कृष्णप्रसाद कोइराला, सुब्बा गुञ्जमान, डिट्ठठा कृष्णराज, हनुमानदास, सुब्बा कालिदास, सुबेदार अनन्तराम कऽ विशेष योगदानसँ वि.सं. १९७२ मे सदरमुकाम बिराटनगर आएल छल ।[१४]बिराट शब्दक अर्थ पैगनगर शब्दक अर्थ शहर होइत अछि ।

नेपालक भूभाग बिराटनगरमे पहिल राणा बिरोधी आन्दोलनक आरम्भ सन् १९४७ मार्च ४ कऽ दिन विराटनगर जुट मिल हड़तालक रुपमे भेल जकर नेतृत्व मिलक कर्मचारी बनि गिरिजाप्रसाद कोइराला[१५] तारणी प्रसाद कोइराला, मन मोहन अधिकारीयुवराज अधिकारी केनए छल ।[१६][१७][१८]किछ दिन बाद ई आन्दोलनमे विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला जुड़ल आ आन्दोलन वृहत बनाए नेपालसँ राणा शासनक अन्त केलक ।[१९]

यातायात[सम्पादन करी]

बिराटनगर बसपार्क

बिराटनगरसँ काठमाडौं आ नेपालक अन्य शहरसभ हवाई आ सड़क यातायातसँ जुडल अछि । बिराटनगर विमानस्थलसँ पूर्वी नेपालक पहाडी दुर्गम स्थानसभ आ नेपालक मुख्य शहरसभधरि हवाई सम्पर्क अछि । यातायातक मुख्य केन्द्रक रूपमे रहल बिराटनगर शहरक दक्षिणी सिमाना भारतक अररिया जिलाक जोगबनीमे वि.सं. १९६८ सँ रेल सेवा सञ्चालन होमए लागल ।

  • वायुसेवा: बिराटनगर विमानस्थलसँ काठमाडौंक लेल आ नेपालक अन्य विमानस्थलसभक लेल उडानसेवा अछि । ई नेपालक पूर्वी भागक क्षेत्रीय विमान हब छी ।
  • सड़कसेवा: राजधानी शहर काठमाडौंसँ बिराटनगर लगभग ५०० किलोमिटर (३१० माइल)क दूरीमे अछि । ई धरान, इटहरीधनकुटा लगायत नेपालक पूर्वी क्षेत्र आ अन्य क्षेत्रक सड़कसेवासँ निक जका जुड़ल अछि ।
  • सिमापार: भारतक राज्य बिहारसँ लगभग ७ किलोमिटर (४ माइल)क उत्तरमे बिराटनगर अवस्थित अछि । भारतक अररिया जिलाक जोगबनीमे रेल लाइन समाप्त होइत अछि । एतयसँ कटिहार, कोलकातानयाँ दिल्लीक लेल सीधा रेल सेवा उपलब्ध अछि । भारत आ नेपालक ई क्षेत्रमे राजश्व केन्द्र स्थापित अछि । नेपाली आ भारतीय लोकसभ निकसँ आवतजावत करैत अछि । बिराटनगरधरि रेलसेवा सञ्चालनक लेल सर्वेक्षण कएल गेल अछि ।
  • शहर भितर: साइकल, मोटर सवारी, रिक्सा आ ट्याक्सीसभ शहरमे चलैत अछि । शहरसँ बाहर यात्राक लेल अटो रिक्सा (टेम्पो)उपलब्ध अछि । सिटी सफारी आ विद्युतीय रिक्सा बिराटनगरक सम्पूर्ण भागमे जुड़ल अछि जे सर्वसुलभ आ वातावरण मैत्री अछि ।

मौसम[सम्पादन करी]

बिराटनगरक अधिकतम तापक्रम ४३.० °से (१०९.४ °फे) सन् १९९२ अप्रैल १४ कऽ दिन तापमान कएल गेल छल आ न्यूनतम तापक्रम −१.० °से (३०.२ °फे) सन् १९७० दिसम्बरमे तापमान कएल गेल छल ।[२०]

बिराटनगर विमानस्थल (१९८१-२०१०)-कऽ लेल मौसम जानकारी
महिना जन फर मार्च अप्रैल मई जुन जुलाई अगस्त सित अक्टु नव दिस वर्ष
अधिकतम °से (°फे) औषत २२٫७
(७३)
२६٫१
(७९)
३०٫९
(८८)
३३٫९
(९३)
३३٫३
(९२)
३२٫९
(९१)
३२٫१
(९०)
३२٫५
(९१)
३२٫१
(९०)
३१٫६
(८९)
२९٫३
(८५)
२५٫४
(७८)
३०٫२
(८६)
दैनिक औषत °से (°फे) १५٫८
(६०)
१८٫६
(६५)
२३٫३
(७४)
२७٫१
(८१)
२८٫३
(८३)
२९٫०
(८४)
२८٫८
(८४)
२९٫२
(८५)
२८٫४
(८३)
२६٫४
(८०)
२२٫३
(७२)
१८٫०
(६४)
२४٫६
(७६)
न्यूनतम °से (°फे) औषत ९٫०
(४८)
११٫१
(५२)
१५٫६
(६०)
२०٫४
(६९)
२३٫३
(७४)
२५٫२
(७७)
२५٫६
(७८)
२५٫८
(७८)
२४٫७
(७६)
२१٫१
(७०)
१५٫३
(६०)
१०٫५
(५१)
१९٫०
(६६)
औषत हिमपात/वर्षा मीमी (इञ्च) ११٫७
(०٫४६)
१३٫२
(०٫५२)
१३٫२
(०٫५२)
५३٫१
(२٫०९)
१८६٫०
(७٫३२)
३०२٫४
(११٫९१)
५३०٫८
(२०٫९)
३७८٫३
(१४٫८९)
२९८٫८
(११٫७६)
९१٫८
(३٫६१)
५٫९
(०٫२३)
६٫६
(०٫२६)
१,८९१٫८
(७४٫४७)
स्रोत: जल तथा मौसम पूर्वानुमान विभाग (नेपाल)[२१]

भूगोल[सम्पादन करी]

बिराटनगर शहर समुन्द्र सतहसँ ७० मिटर (२२९ फिट) उपर अछि ।

जनसङ्ख्या[सम्पादन करी]

नेपालक वि.सं. २०६८ कऽ जनगणना अनुसार बिराटनगरक जनसङ्ख्या २,४२,५४८ रहल अछि ।[२][१]जाहिमे पुरुष ५३% आ महिला ४७% अछि । ई शहरमे नेपालक प्राय: सब जातजातिक लोकसभक बसोबास अछि । बि.सं. २०५८ कऽ जनसङ्ख्याक अनुसार बिराटनगरक जनसङ्ख्या करिब २ लाख देखल गेल अछि । नेपालक भौगोलिक रूपसँ बिराटनगर तराईक गर्मी क्षेत्र रहलाक बादो जनघनत्व बहुत बेसी अछि ।

शिक्षा[सम्पादन करी]

बिराटनगर पूर्वाञ्चलक शैक्षिक केन्द्रक रूपमे देखल जाइत अछि । पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालय सहित मेडिकल कलेज आ इन्जीनियरिङ कलेज लगायत बहुतेक शैक्षिक संस्थासभ बिराटनगरमे स्थापित अछि ।[२२][२३]

सन्दर्भ सामग्रीसभ[सम्पादन करी]

  1. १.० १.१ "नेपाल जनगणना बि.स.२०६८" (PDF)मूल (PDF)सँ 2015-02-13 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच November 2012 {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  2. २.० २.१ २.२ "राजपत्र संसोधन सहित" (PDF)। अन्तिम पहुँच जेठ ११, २०७४ {{cite web}}: Check date values in: |accessdate= (help)
  3. "Biratnagar, the second biggest city of Nepal"Boss Nepal (अङ्ग्रेजीमे)। मूलसँ 2017-01-09 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2017-08-19{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  4. "विराटनगर महानगरपालिका | नेपाल सरकार"biratnagarmun.gov.npमूलसँ 2017-01-25 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2017-01-22 {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  5. "Top 10 Best cities of Nepal to Live in"Real Estate Land & House on Sale in Nepal (अङ्ग्रेजीमे)। 2015-03-17। अन्तिम पहुँच 2017-08-19{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  6. Location of Biratnagar - Falling Rain Genomics
  7. "Govt adds 23 local units, elevates Birgunj and Biratnagar as metros" (अङ्ग्रेजीमे)। मूलसँ 2017-05-22 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2017-06-01 {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  8. "Biratnagar, Birgunj promoted to Metropolitan Cities - The Himalayan Times"The Himalayan Times (अङ्ग्रेजीमे)। 2017-06-01। अन्तिम पहुँच 2017-08-19{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  9. "Biratnagar excited to celebrate metropolitan promotion"The Himalayan Times (अङ्ग्रेजीमे)। 2017-05-23। अन्तिम पहुँच 2017-08-19{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  10. "Biratnagar, Birgunj now Metropolitan cities" (अङ्ग्रेजीमे)। अन्तिम पहुँच 2017-08-19{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)[permanent dead link]
  11. "Biratnagar joins the league of metropolitan cities, rolls up sleeves for celebration - Karobar National Economic Daily" (अङ्ग्रेजीमे)। मूलसँ 2017-07-04 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2017-08-19 {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  12. १२.० १२.१ "१०० वर्षको विराटनगर, मणि खोज्दै - Himalkhabar.com"Himalkhabar.com (नेपालीमे)। 2013-09-17। अन्तिम पहुँच 2017-08-20
  13. सय वर्षसम्म सहर उस्तै नागरिक
  14. "Biratnagar celebrates centenary as birthplace of Nepal's industry" (अङ्ग्रेजीमे)। अन्तिम पहुँच 2017-08-19{{cite web}}: CS1 maint: unrecognized language (link)
  15. Bhuwan Lal Joshi; Leo E. Rose (1966). Democratic Innovations in Nepal: A Case Study of Political Acculturation. University of California Press. प॰ 62. GGKEY:5N30S3HU9BC. https://books.google.com/books?id=MX22o4PJ3Q0C&pg=PA543. 
  16. Mahendra Man Singh (3 September 2013). Forever Incomplete: The Story of Nepal. SAGE Publications. pp. 124–. आइएसबिएन 978-81-321-1658-5. https://books.google.com/books?id=Av-HAwAAQBAJ&pg=PA124. 
  17. Bhuwan Lal Joshi; Leo E. Rose (1966). Democratic Innovations in Nepal: A Case Study of Political Acculturation. University of California Press. प॰ 61. GGKEY:5N30S3HU9BC. https://books.google.com/books?id=MX22o4PJ3Q0C&pg=PA543. 
  18. Bhuwan Lal Joshi; Leo E. Rose (1966). Democratic Innovations in Nepal: A Case Study of Political Acculturation. University of California Press. प॰ 62. GGKEY:5N30S3HU9BC. https://books.google.com/books?id=MX22o4PJ3Q0C&pg=PA543. 
  19. Human Rights Violations in Nepal. Human Rights Watch. 1989. pp. 15–. आइएसबिएन 978-0-929692-31-9. https://books.google.com/books?id=CnTFLXce3toC&pg=PA15. 
  20. "Archived copy" (PDF)मूल (PDF)सँ 2016-03-04 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2016-02-27 {{cite web}}: Unknown parameter |deadurl= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: archived copy as title (link)
  21. "Normals from 1981-2010" (PDF)। Department of Hydrology and Meteorology (Nepal)। अन्तिम पहुँच 20 October 2012
  22. "Picture-perfect moments convocation - The Himalayan Times"The Himalayan Times (अङ्ग्रेजीमे)। 2016-04-27। मूलसँ 2016-09-02 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2017-08-20 {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)CS1 maint: unrecognized language (link)
  23. "अभियान राष्ट्रिय दैनिक - Aarthik Abhiyan National Daily : Nepal Business, Stock Market (nepse), Finance and Economic news"। अन्तिम पहुँच 2017-08-20

बाह्य जडीसभ[सम्पादन करी]


एहो सभ देखी[सम्पादन करी]