खोटाङ जिला

खोटाङ Khotang
जिला
देश	नेपाल
प्रदेश	पुर्वाञ्चल
अञ्चल	सगरमाथा
भौगोलिक अवस्थिति	पहाड
गाउँपालिका सङ्ख्या	७६
नगरपालिका सङ्ख्या	१
सदरमुकाम	दिक्तेल
क्षेत्रफल
• कुल	१५९१ किमी२ (६१४ वर्गमाइल)
जनसङ्ख्या  (२०६८)
• कुल	२०६३१२
• घनत्व	१३०/वर्ग किमी (३४०/वर्ग माइल)
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालक प्रमाणिक समय)
क्षेत्रीय सङ्केत	०३६
मुख्य भाषासभ	थुलुङ राई, चाम्लिङ राई , दुमि राई ,मगर, तामाङ,आदि
वेबसाइट	official website

खोटाङ नेपालक पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्रक सगरमाथा अञ्चलमे अवस्थित एक पहाडी जिला छी।

जिला कऽ इतिहास

एकिकरण करि बृहत नेपाल बनावेसँ पूर्व, दुधकोशी सँ अरुण धरिक किराँतीसभक बस्ती भेल माझकिराँत वा खम्वुवान क्षेत्रक नामसँ प्रसिद्ध छल। ई भू-भागक मुख्य प्रशासन चौदण्डीगढीक सेनवंशी राजाद्वारा सञ्चालित छल तहिना पहाडक छोट- छोट गढी आ थुमसभमे किराँती राजासभ राज्य करैत छल। चौदण्डीगढीक सेन राजाक ही शासनकालमे खोटाङ्गमे राईक स्वशासन देनए छल। विभिन्न समयमे किराँती राजा आ सेन राजाक बीच मतभेद आ कलह होमएत छल। एकर फाइदा उठा पृथ्वीनारायण शाह नेपालक एकिकरणक पहिनुक समयमे ई क्षेत्र उपर विजय केनए छल। राणाकालिन समयमे नेपालक ३५ जिलामे विभाजन कएल गेल छल।

ई समयमे हालक खोटाङक बीच भागमे पडैवाला साप्सु खोलाक सिमाना बना पूर्व ३ नम्वर आ पूर्व ४ नम्वर क्षेत्रक ओखलढुङ्गा आ भोजपुर गौडा शासन करैत छल। स्थानीय तहमे मझुवा, आमचोक, खोटाङ्ग, छुलुवार, सावा, दिप्लुङ, चुइचुम्मा, रतन्छा, खाम्तेल, हलेशी आ रावाथुम प्रशासनिक एकाई कायम छल। विशाल क्षेत्र होमएसँ साप्सु दक्षिणमे खोटाङ्ग इलाका अदालत आ ऐशेलुखर्क इलाका अदालत स्थापना करि न्याय प्रशासनक अतिरिक्त जग्गा रजिस्ट्रेशन करैके काम सेहो करैके सुरु भेल।

वि.स. २०१८ साल वैशाख १ गते नेपालक १४ अञ्चल आ ७५ जिलामे विभाजन करैत तत्कालिन खोटाङ्गद्वारा देख्ल जाइवाला आम्चोक आ सिक्तेल थुम भोजपुर देखनाइ आ रावापारिक क्षेत्र सोलुखुम्बु देखनाइ आ बाँकी क्षेत्र खोटाङ्ग देखैत खोटाङ्ग बजारक सदरमुकाम बनाक खोटाङ्ग जिला सेहो एक जिला कायम कएल गेल। ओ बखत ई जिलाक मध्य भागसँ बहैवाला साप्सुखोला सँ उत्तरतर्फ २३ गाउँ पञ्चायत आ दक्षिणतर्फ २२ गाउँ पञ्चायत रहल छल।

तत्कालिन संविधान बमोजिम एक गाम पञ्चायतसँ एक जना जिला सभा सदस्य चुनि पावैक कानूनी प्रावधान होमएसँ जिला सभामे स्वत: साप्सु उत्तरक बहुमत रहल। तत्कालिन पहिल जिला सभाक बैठक ही खोटाङ्गमे रहल सरकारी अड्डा अदालत दिक्तेलमे स्थानान्तरण करै लेल सरकारसँ माग करैत बहुमतसँ निर्णय केलक। खोटाङ्गमे रहल जिला पञ्चायत आ शिक्षा प्रशासन देखैक काम वि.सं. २०२० सालमे दिक्तेलमे सारि विधिवत रूपमे खोटाङ्ग जिलाक सदरमुकाम दिक्तेलमे सारल गेल। २०२२ सालमे तत्कालिन सरकार खोटाङ्ग अदालत दिक्तेलमे आ ऐशेलुखर्क अदालत सोलुसल्लेरीमे सारैके निर्णय केलक तँ तत्पश्चात खोलल गेल कार्यालयसभ क्रमशः दिक्तेलमे ही स्थापना भेल अछि।

नेपालक संविधानक तेसर संसोधन २०३२, खोटाङ्गक सिमाना पुनः हेरफेर करि भोजपुर जिलाक वोपुङ, भाज्याङ्गखर्क, काहुले तथा सोलु जिलाक बाकाचोल, पारा, जलेश्वरी, महेश्वरी, धारापानी, डुम्रे, दुवे, माक्पा, बाङ्गदेल, राखा, ऐंशेलुखर्क, बादेल, दिप्सुङ, लगायत पन्ध्र गाउँ पञ्चायत खोटाङ्गमे जोडि क हालक क्षेत्र तथा सिमाना कायम होमएत गेल अछि। अहिना विस्तार भेल क्षेत्र ही हालधरिक खोटाङ्ग जिला रहल अछि।

जिला कऽ नामाकरण

खोटाङ जिला सदरमुकाम दिक्तेलक एक दृश्य

कोनो समय ई भू-भाग किराँती राजा "खोटे" द्वारा शासित कोटक रूपमे छल आ उनके नामसँ खोटाङ्गकोट होमएत "खोटाङ्ग" नाम रहल गेल किम्वदन्ती अछि। दोसर एक जनश्रुती अनुशार हाल खोटाङ बजार रहल स्थान आसपास प्रशस्त खोटे सल्लासभ पावैसँ ई क्षेत्रक खुट्टा कहल जाइ लगल। ई क्षेत्र ओ बखत हालक खुटा कहिक स्थान मात्र नै भ अरु अधिक क्षेत्र समेटने छल। ई क्षेत्रमे ओ बखत "हाङ्ग" नाम करिक प्रतापी राजा राज्य करैत छल। उनके नामसँ बादमे "खुटाका हाङ्ग" राजा कहैत "खुटाहाङ्ग" आ अन्त्यमे "खोटाङ्ग" शब्दक उत्पति भ ई जिलाक नाम "खोटाङ" रहल गेल कहिक भनाई सेहो रहल अछि।