ऋतु

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश
पारितंत्र क अनुसार छह ऋतुसभ
Illumination of the earth at each change of astronomical season
Fig. 1
This diagram shows how the tilt of the Earth's axis aligns with incoming sunlight around the winter solstice of the Northern Hemisphere. Regardless of the time of day (i.e. the Earth's rotation on its axis), the North Pole will be dark, and the South Pole will be illuminated; see also arctic winter. In addition to the density of incident light, the dissipation of light in the atmosphere is greater when it falls at a shallow angle.

ऋतु एक वर्ष स छोट कालखंड छी जहिमे मौसम क दशाएं एक खास प्रकारस होइत अछि। इ कालखण्ड एक वर्ष क भाग म विभाजित करैत अछि जाहि दौरान पृथ्वी क सूर्य क परिक्रमा क परिणामस्वरूप दिन क अवधि, तापमान, वर्षा, आर्द्रता इत्यादि मौसमी दशाएँ एक चक्रीय रूप म बदलैत अछि। मौसम क दशाओं म वर्ष क दौरान इ चक्रीय बदलाव क प्रभाव पारितंत्र पर पडैत अछि आर इ प्रकार पारितंत्रीय ऋतुसभ निर्मित होइत अछि यथा नेपाल आर पश्चिम बंगालजुलाईसितम्बर तक वर्षा ऋतु होइत , यानि नेपाल आर पश्चिम बंगाल म जुलाई स अक्टूबर तक, वर्ष क अन्य कालखंडो क अपेक्षा अधिक वर्षा होइत अछि। इ प्रकार यदि कहल जायकी तमिलनाडु म मार्च स जुलाई तक गृष्म ऋतु होइत अछि, एकर अर्थ छी कि तमिलनाडु म मार्च स जुलाई तक क महीना म साल क अन्य समय क अपेक्षा गर्म होइत अछी ।

नेपाल आर भारत म परंपरागत रूप स मुख्यतः छः ऋतुएं परिभाषित कएल जाएत अछि।[१] -

ऋतु हिन्दू मास ग्रेगरियन मास
वसन्त ऋतु (Spring) चैत्र स वैशाख मार्च स अप्रिल
ग्रीष्म ऋतु (Summer) ज्येष्ठ स आषाढ मई स जून
वर्षा ऋतु (Rainy) श्रावन स भाद्रपद जुलाई स सितम्बर
शरद् ऋतु (Autumn) आश्विन स कार्तिक अक्टूबर स नवम्बर
हेमन्त ऋतु (pre-winter) मार्गशीर्ष स पौष दिसम्बर स १५ जनवरी
शिशिर ऋतु (Winter) माघ स फाल्गुन 16 जनवरी स फरवरी

ऋतु परिवर्तनक कारण[सम्पादन करी]

ऋतु परिवर्तनक कारण पृथ्वी द्वारा सूर्य क चारों ओर परिक्रमण आर पृथ्वी क अक्षीय झुकाव अछि। पृथ्वी क डी घूर्णन अक्ष परिक्रमा पथ स बनल समतल पर लगभग 66.5 अंश का कोण बनैत अछि जेकर कारण उत्तरी आ दक्षिणी गोलार्धों म स कोनो एक गोलार्द्ध सूर्य क ओर झुकैत अछि। इ झुकाव सूर्य क चारो ओर परिक्रमा क कारण वर्ष क अलग-अलग समय अलग-अलग होइत अछि जहिमे दिन-रात क अवधि म घट-बढ़ क एक वार्षिक चक्र निर्मित होइत अछि। यी ऋतु परिवर्तन क मूल कारण होइत अछि।

एहो सभ देखी[सम्पादन करी]

सन्दर्भ सामग्रीसभ[सम्पादन करी]

  1. अजहर हाशमी (27 जुलाई 2013)। "ऋतुओं स जुड़ा अपन जीवन"राजस्थान पत्रिकामूलसँ 2013-08-01 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 28 जुलाई 2013 {{cite web}}: Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)