देवास

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश
मा तुलजा भवानी मन्दिर, टेकड़ी
मा तुलजा भवानी मन्दिर, टेकड़ी
मा तुलजा भवानी मन्दिर, टेकड़ी
जिला देवास
महापौर
विधायक
सांसद
जनसंख्या ३,४५००० (२०११)
क्षेत्रफल
ऊँचाई (AMSL)

• ५३५ मीटर
आधिकारिक जालस्थल: https://dewas.nic.in/

निर्देशाङ्क: २२°३५′N ७६°०४′E / २२.५८°N ७६.०६°E / 22.58; 76.06 देवास भारतक मध्य प्रदेश राज्यक मालवा क्षेत्रमे एक शहर छी। देवास पहिल जूनियर (छोटि पाटी) आ सीनियर (बड़ी पाटी) दू टा १५ टा टापोक सलामी रियासतक सीट छल, जे पवार राजपूत वंश द्वारा शासित छल। एहि ठामक माता की टेकरी पर चामुंडा माता आ तुलजा भवानी माताक प्रसिद्ध मन्दिर अछि,[१] जकरा दर्शनक लेल दूर-दूर सँ लोक अबैत अछि। देवास एकटा औद्योगिक नगर अछि।[२] लोक मान्यता अछि जे एहिठाम देवी माताक दू रूप अपन जागृत अवस्थामे अछि। ई दुनू रूप छोट माए आ पैघ माएक नामसँ जानल जाइत अछि। बड़की माँ तुलजा भवानी आ छोटकी माँ चामुण्डा देवीक रूप मानल गेल अछि। पुजारीक कहब छल जे बुढ़िया आ छोटकी मायक बीच बहिनक सम्बन्ध छल। एक बेर दुनू मे कोनो बात पर विवाद भऽ गेल। झगड़ासँ आक्रोशित दुनू माए अपन स्थान छोड़ि अपन-अपन स्थानपर चलि गेलीह। बड़की माए पातालमे पकड़ए लगली आ छोटकी माए अपन जगहसँ उठि अपन टेकड़ी छोड़ि जाए लगली।[३]

माता सभ केँ कुपित देखि माता सभक साथी (बजरंगबली माताक ध्वज लऽ कऽ आगाँ आ भेरूबाबा माताक कवच बन दुनू माताक पाछाँ चलैत छथि) हनुमानजी आ भेरूबाबा हुनका सभ सँ क्रोध शान्त कऽ रुकबाक विनती कयलनि। एहि समय धरि दादी माँक आधा दल पातालमे समा गेल छल। ओ सभ टेकरी मे ओहि स्थिति मे रूकि गेल। ओहि समय छोटकी माता टेकड़ी पर सँ उतरैत छलीह। रस्ताक अवरोध सँ ओ सभ आओर कुपित भऽ गेल आ जहिना उतरि रहल छल तहिना पहाड़ पर रूकि गेल। तहिना आजुक समय मे सेहो माता लोकनि अपन एहि रूप मे विराजमान छथि। एहि ठामक लोकसभक माननाइ अछि जे मातासभक ई मूर्तिसभ स्वयंभू अछि आ जागृत स्वरूपमे अछि। ईमानदारी सँ जे कोनो मन्नत माँगल जाइत अछि, ओ हमेशा पूरा होइत अछि। एकर संग देवासक सम्बन्धमे एकटा लोक मान्यता ई अछि जे ई पहिल एहन शहर अछि, जतय दू वंश राज करैत छल - पहिल होलकर राजवंश आ दोसर पन्वार राजवंश। बड़की माता तुलजा भवानी देवी होलकर वंशक कुलदेवी छी आ छोटकी माता चामुण्डा देवी पंवार वंशक कुलदेवी छी।

टेकरीमे दर्शन करएबला श्रद्धालुसभ बड़ आ छोट माताक संग-संग भेरूबाबाक दर्शन अनिवार्य मानैत अछि। नवरात्रीक दिन एहिठाम दिन-राति लोकक तांता लागल रहैत अछि। एहि दिनसभमे माताक विशेष पूजा-अर्चना कएल जाएत अछि।

इतिहास[सम्पादन करी]

देवास पहिने ब्रिटिश भारतक दू टा रियासतक राजधानी छल। मूल राज्यक स्थापना 18म शताब्दीक पूर्वार्धमे तुकाजी राव (सीनियर/बड़ी पाटी) आ जीवाजी राव (जूनियर/छोटरी पाटी), पवार वंशक मराठासभद्वारा कएल गेल छल। ओ १७२८ मे मराठा पेशवा बाजीराव प्रथमक संग मालवामे आगाँ बढ़ल छल। भाइ लोकनि अपन-अपन बीच क्षेत्रक बाँट-बखरा कयलक; हुनकर वंशज परिवारक वरिष्ठ आ कनिष्ठ शाखाक रूपमे शासन करैत छलाह। १८४१ क बाद, प्रत्येक शाखा एक अलग राज्यक रूपमे अपन हिस्सा पर शासन केलक, यद्यपि प्रत्येकक भूमि आपसमे जुड़ल छल; राजधानी शहरमे, देवास, मुख्य सड़कक दुनू कात अलग प्रशासनक अधीन छल आ जल आपूर्ति आ प्रकाशक अलग व्यवस्था छल।

पहुँचल कोना[सम्पादन करी]

'हवाई मार्ग' - निकटतम हवाई अड्डा इन्दौर शहरमे अछि, जे 'मध्यप्रदेशक वाणिज्यिक राजधानी' कहल जाइत अछि।

'सड़क मार्ग' - ई शहर राष्ट्रीय राजमार्ग आगरा-मुम्बई सँ जुड़ल अछि। ई मार्ग माताक टेकड़ीक नीचाँसँ होइत अछि। एकर निकटतम पैग शहर इंदौर अछि, जे एतय सँ मात्र 30 किलोमीटर दूर अछि। इंदौरसँ अहाँ बस वा टैक्सी लऽ कऽ देवास जा सकैत छी। माताक मन्दिरमे दूर-दूरसँ लोक अबैत अछि आ सबहक मनोकामना पूर्ण होइत अछि। नवरात्रि मे एतय आबय शुभ मानल जाइत अछि।

'रेलमार्ग' - देवास शहर भारतक सभ प्रमुख शहरसँ रेलमार्गसँ जुड़ल अछि। देवास जिलाक मुख्य नगर - देवास, हाटपिप्लिया, बागली, कन्नौद, हाथनोरी, खातागांव, सतवास, कांताफोड, नेमावर, उदयनगर, पुंजापुरा, सोनकच्छ।

एहो सभ देखी[सम्पादन करी]

सन्दर्भ सामग्रीसभ[सम्पादन करी]

  1. "Sharadiya Navratri 2023 : देवास टेकरी पर मां चामुंडा तुलजा भवानी के दर्शन को भक्तों का तांता, माता का सोने-चांदी के आभूषण से श्रृंगार"ETV Bharat News (हिन्दीमे)। 16 October 2023। अन्तिम पहुँच 14 November 2023
  2. "संग्रहीत प्रति"मूलसँ 25 मई 2018 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 10 जून 2018 {{cite web}}: Check date values in: |access-date= (help)
  3. "संग्रहीत प्रति"मूलसँ 22 फ़रवरी 2017 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 22 फ़रवरी 2017 {{cite web}}: Check date values in: |access-date=|archive-date= (help)

बाह्य जडीसभ[सम्पादन करी]