कैलास मन्दिर, एलोरा

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश
कैलाश मन्दिर
फाइल:Kailash temple (Ellora cave no 15) at Verul.png
कैलाश मन्दिर के एरियल दृश्य
अवस्थिति
देश:भारत
राज्य:महाराष्ट्र
जिला:औरन्गबाद जिला,महाराष्ट्र
स्थान:एलोरा गुफा
निर्देशाङ्क:२०°०१′२६″उ॰ ७५°१०′४५″पू॰ / २०.०२३८९°N ७५.१७९१७°E / 20.02389; 75.17917निर्देशाङ्क: २०°०१′२६″उ॰ ७५°१०′४५″पू॰ / २०.०२३८९°N ७५.१७९१७°E / 20.02389; 75.17917
ऐतिहासिक पृष्ठभूमि
निर्माणकर्ता:कृष्ण वान (७५६–७७३ कमन एरा), राष्ट्रकुट साम्राज्य

कैलाश मन्दिर भारतक महाराष्ट्रक औरङ्गाबाद जिलाक लग एलोरा गुफा मे चट्टान सँ काटल हिन्दू मंदिर मे सबसँ पैघ अछि । चट्टान केरऽ चेहरा स॑ उकेरलऽ गेलऽ मेगालिथ, एकरऽ आकार, वास्तुकला आरू मूर्तिकला केरऽ उपचार[१][२], आरू "भारतीय वास्तुकला केरऽ चट्टान-कट चरण केरऽ पराकाष्ठा" के कारण दुनिया केरऽ सबसें उल्लेखनीय गुफा मंदिरऽ में स॑ एक मानलऽ जाय छै ।[३] अभयारण्य केरऽ ऊपर केरऽ अधिरचना केरऽ ऊपर के भाग निच्चा केरऽ दरबार केरऽ स्तर स॑ ३२.६ मीटर (१०७ फीट) ऊपर छै, मुदा कि चट्टान केरऽ चेहरा मंदिर केरऽ पाछू स॑ आगू के तरफ निच्चा दिस ढलान छै । पुरातत्वविद के मानब छनि जे ई एकटा चट्टान सं बनल अछि.[४]

                                  कैलास मन्दिर  ३४ हिन्दू, बौद्ध, आरू जैन गुफा मंदिर आरू मठऽ में  स सबस पैघ छै जेकरा सामूहिक रूप स॑ एलोरा गुफा के नाम स॑ जानलऽ जाय छै, जे ई स्थल प॑ ढलान वाला बेसाल्ट चट्टान के साथ दू किलोमीटर (१.२ मील) स॑  बेसी छै ।[५] मंदिर केरऽ बेसी उत्खनन केरऽ श्रेय सामान्यतः आठम्  शताब्दी केरऽ राष्ट्रकूट राजा कृष्ण प्रथम केरऽ मानलऽ जाय छै , जेकरऽ किछ  तत्व बाद में पूरा  भगेलऽ छै । [६]मन्दिरक  वास्तुकला मे पल्लव आ चालुक्य शैलीक निशान देखबा मे अबैत अछि । मन्दिर  में वास्तुकला के बराबर भव्य रुप  पर बहुत रास रिलीफ आ स्वतन्त्र रूप स ठाढ़ मूर्ति सब अछि, मुदा मूल रूप स एकरा सजाबय वाला पेंटिंग के  निशान मात्र बचल अछि ।


इतिहास[सम्पादन करी]

कैलास (कालियाश) मन्दिर में समर्पण शिलालेखक अभाव अछि, मुदा एहि मे कोनो सन्देह नै जे ई कोनो राष्ट्रकूट शासक द्वारा आज्ञा देल गेल छल | एकर निर्माण सामान्यतः राष्ट्रकूट राजा कृष्ण प्रथम (आर. ७५६ -७७३ ई.) के मानल जाइत अछि, जे दू टा उपलेख के आधार पर अछि जे मन्दिर के "कृष्णराज" सँ जोड़ैत अछि | कर्कराज द्वितीय (गुजरात के एक राष्ट्रकूट शाखा के शासक) के वडोदरा ताम्र-प्लेट शिलालेख (लगभग ८१२ -८१३ ई.) में वर्तमान गुजरात में एक गाम के अनुदान के अभिलेख छि | एहि मे कैलासनाथक संरक्षक कृष्णराजक उल्लेख अछि, आ एलापुरा (एलोरा) मे एकटा शिव मन्दिरक उल्लेख सेहो अछि | एहि मे कहल गेल अछि जे राजा एतेक अद्भुत मन्दिर के निर्माण केलनि जे देवता आ वास्तुकार सेहो आश्चर्यचकित भ गेलाह | अधिकांश विद्वानक मानब छनि जे ई एलोरा स्थित कैलासनाथ शिव मन्दिरक सन्दर्भ थिक |



सन्दर्भ सामग्रीसभ[सम्पादन करी]

  1. सन्दर्भ त्रुटि: अमान्य <ref> टैग; UNESCO_SecII_2003 नामक संदर्भ की जानकारी नहीं है
  2. Michell, 362
  3. Michell, 365
  4. "Ellora's Kailasa Temple: Built from the Top"www.livehistoryindia.com (अंगरेजीमे)। मूलसँ 27 February 2021 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2021-03-23
  5. Michell, 357
  6. Michell, 362–366