जोङ्खा भाषा

जोङ्खा
རྫོང་ཁ།
तिब्बती लिपि में "जोङ्खा" शब्द लिखा हुआ
बाजल जाइवाला  स्थान:	भूटान
आरम्भ:	२०१३
मातृभाषी:	१,७१,०८०
भाषा परिवार:	चीनी-तिब्बती तिब्बती-किन्नौरी भाषाएँ भोटी भाषाएँ तिब्बताई भाषाएँ जोङखा-ल्होका जोङ्खा
शाखा भाषा:	लाया उपभाषा लुनाना उपभाषा अदप
लिपि	तिब्बती लिपि जोङ्खा ब्रेल
आधिकारिक अवस्था
आधिकारिक भाषा	भुटान
नियन्त्रण कर्ता	जोङ्खा विकास आयोग
भाषा कोड:
आइएसओ ६३९-१	dz
आइएसओ ६३९-२	dzo
आइएसओ ६३९-३	dzo – Macrolanguage individual codes: lya – लाया उपभाषा luk – लुनाना उपभाषा
भाषावेधशाला	70-AAA-bf
भूटानक मातृभाषाक रूपमे द्ज़ोंगखा बाजएवाला जिलासभ (पीला रंगमे)
Indic script इ पन्नामे हिन्दीक संग संगे अन्य भारतीय लिपिसभ अछि। पर्याप्त सफ्टवेयर समर्थनक अभावमे अहाँ अनियमित स्थितिमे स्वर वा मात्रासभ तथा संयोजक देख सकैत छी। आओरो...

जोङ्खा भाषा (तिब्बती लिपि: རྫོང་ཁ།, अङ्ग्रेजी: Dzongkha, Wylie: rdzong kha) भूटानमे बोलल जाएवाला राष्ट्रिय भाषा छी। एकर नाम "जोङ" शब्द सँ लेल गेल अछि, जेकर अर्थ "जिला" होइत अछि, आ "जोङ्खा"क अर्थ "जिला मुख्यालयमे बोलल जाए वाला भाषा" होइत अछि। सन् २०१३ मे ई भाषा क कुल मिला कऽ लगभग साढ़े छह लाख लोक बोलैत छल। भारतक पश्चिम बङ्गालक कालिम्पोंग शहरमे सेहो एकरा बाजऽ वला किछु लोक अछि। जोङखा तिब्बती लिपिमे लिखल जाइत अछि Usage भारतीय कस्बा कलिम्पोंग क नजदीक किछु देशी भाषी सेहो अछि, जे कहियो भूटानक हिस्सा छल, मुदा आब उत्तर बंगाल आ सिक्किम मे अछि. जोङ्खा १९७१ मे भूटानक राष्ट्रिय भाषा घोषित कएल गेल छल। जोङ्खा अध्ययन सभ स्कूलमे अनिवार्य अछि, आ ई भाषा दक्षिण आ पूर्वक जिलासभमे लिङ्गुआ फ्रान्का अछि जतय ई मातृभाषा नहि अछि। भूटान केर चलचित्र ट्रेवलर्स एंड मैजिशियन (२००३) आ लुनानाः ए याक इन द क्लासरूम (२०१९) जोङ्खा मे अछि।

लेखन प्रणाली

" जोङ्खा " शब्दक अर्थ अछि "जोंगखा" युचेन लिपिक भूटानी रूपमे जोङ्खा लिखबाक लेल प्रयोग कएल जाए बला तिब्बती लिपिमे व्यंजनक लेल तीस मूल अक्षर अछि, जकरा कखनो कखनो "कट्टरपंथी" नामसँ जानल जाइत अछि। ज़ोंगखा आम तौर पर उचेन लिपिक भूटानी रूपमे लिखल जाइत अछि, तिब्बती लिपिक रूप जकरा जोयी "कर्सिव लोंगहैंड" आ जोत्शुम "औपचारिक लोंगहैंड" नामसँ जानल जाइत अछि। प्रिंट रूप कें बस त्सुम कें नाम सं जानल जाइत छै.

रोमनकरण

जोङ्खाक लेल रोमनिकरण आ लिप्यंतरणक विभिन्न प्रणालीसभ अछि, मुदा कोनो सेहो एकरस ध्वन्यात्मक ध्वनिक सही प्रतिनिधित्व नहि करैत अछि। भूटान सरकार १९९१ मे भाषाविद् जॉर्ज वान ड्रीम द्वारा विकसित रोमन जोङ्खा नामक प्रतिलेखन प्रणालीके अपन मानकक रूपमे अपनलक।

वर्गीकरण आ सम्बन्धित भाषासभ

ज़ोंगखा दक्षिण तिब्बती भाषा मानल जाइत अछि। एकर निकट संबंध सिक्किमी सँ अछि आ आंशिक रूप सँ बुझल जा सकैत अछि, आ किछु अन्य भूटानी भाषा जेना चोचा नागाचा, ब्रोक्पा, ब्रोक्कट आ लखा सँ सेहो।

जोङ्खाक भाषिक सम्बन्ध ज'उमोआ सँ घनिष्ठ अछि, जे दक्षिणी तिब्बतक चुम्बी घाटीमे बाजल जाइत अछि। एकर मानक तिब्बतीसँ बहुत दूरक सम्बन्ध अछि। जोङ्खा आ तिब्बती भाषा लगभग ५० - ८० प्रतिशत परस्पर बोधगम्य अछि, जाहिमे दुनूक साहित्यिक रूप लिटर्जिकल (लिपिकीय) शास्त्रीय तिब्बती भाषासँ बहुत प्रभावित अछि, जकरा भूटानमे चोकेक नामसँ जानल जाइत अछि, जकरा सदियोंसँ बौद्ध भिक्षु सिनी द्वारा प्रयोग कएल जा रहल अछि। भूटानमे सन् १९६० कऽ दशक धरि चोकेक प्रयोग शिक्षाक भाषाक रूपमे कएल जाइत छल, जखन पब्लिक स्कूलसभमे एक्के ठाम जोङ्खा भाषाक प्रयोग कएल गेल।

यद्यपि ई शास्त्रीय तिब्बती सँ निकलल अछि, परन्तु ज़ोंगखामे ध्वनि परिवर्तनमे बहुत अनियमितता देखल जाइत अछि जाहिसँ आधिकारिक वर्तनी आ मानक उच्चारण एक दोसरसँ अधिक दूर भऽ जाइत अछि, जहिना मानक तिब्बतीमे होइत अछि। "परम्परागत आर्टोग्राफी आ आधुनिक ध्वनिकी दूटा अलग - अलग प्रणाली अछि जे एक अलग नियमसभक समूह द्वारा संचालित अछि".

एहो सभ देखी

• हिन्दी भाषा

बाह्य जडीसभ

• जोङखा विकास आयोग
• जोङखा विकास प्राधिकरण, थिम्फू, भूटान (अङ्ग्रेजीमे)
• xml=%2Fcollections%2Flangling%2Flanguages%2Findex.xml तिब्बती पठार आ हिमालयमे भाषासभ, निकोलस तुर्नाद्रे (अङ्ग्रेजीमे)
• code=dzo जोङखा, ऍथनोलॉग राखवऍथनोलॉग मे सूचीकरण (अङ्ग्रेजीमे)
• [१] (अङ्ग्रेजीमे)
• जोङखा लिनक्स (अङ्ग्रेजीमे)
• भौगोलिक नामसभक लेल जोङखा रोमनिकरण (अङ्ग्रेजीमे)