मामल्लपुरम

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश
मामल्लपुरम
Mahabalipuram
Suburban of Chennai city
Mamallapuram
The town of Mahabalipuram
The town of Mahabalipuram
मामल्लपुरम तमिलनाडुपर अवस्थित
मामल्लपुरम
मामल्लपुरम
निर्देशाङ्क: १२°३७′११″उ॰ ८०°११′४०″पू॰ / १२.६१९७२°N ८०.१९४४४°E / 12.61972; 80.19444निर्देशाङ्क: १२°३७′११″उ॰ ८०°११′४०″पू॰ / १२.६१९७२°N ८०.१९४४४°E / 12.61972; 80.19444
Countryभारत
Stateतमिल नाडू
जिलाChengalpattu
संस्थापककुन्दाभई शीवा
उन्नतांश
१२ मिटर (३९ फिट)
जनसङ्ख्या
 (२०११)
 • कुल१५१७२ [१]
Languages
 • Officialतमिल
समय क्षेत्रयुटिसी+5:30 (IST)
PIN
६०३१०४
Telephone code९१-४४
सवारी दर्ताTN-19[२]

ममल्लापुरम, जेकरा महाबलीपुरम' के नाम स॑ भी जानलऽ जाय छै, [[तमिलनाडु] केरऽ दक्षिण पूर्वी भारतीय राज्य केरऽ चेंगलपट्टू जिला केरऽ एगो शहर छेकै । ], 7वीं- आरू 8वीं शताब्दी केरऽ हिन्दू महाबलीपुरम केरऽ स्मारकऽ के समूह केरऽ यूनेस्को विश्व धरोहर स्थल के लेलऽ सबसें प्रसिद्ध छै । ई भारत केरऽ प्रसिद्ध पर्यटन स्थलऽ म॑ स॑ एक छै ।[१] ई स्थान केरऽ प्राचीन नाम तिरुकादलमल्लै छै । ई चेन्नई महानगरीय क्षेत्र केरऽ एगो हिस्सा छेकै । ई चेन्नई केरऽ उपग्रह शहर छेकै ।

ममल्लापुरम पल्लव राज्य के दू प्रमुख बंदरगाह शहरों में से एक था | एहि नगरक नाम पल्लव राजा नरसिंहवर्मन प्रथम के नाम पर राखल गेल छल, जे ममल्ला के नाम सँ सेहो जानल जाइत छलाह | आर्थिक समृद्धिक संग-संग ई राज स्मारकक एकटा समूहक स्थल बनि गेल, जाहि मे बहुत रास जीवित चट्टान सँ उकेरल गेल छल | ई सब 7वीं आरू 8वीं शताब्दी के छै: रथs (रथ के रूप में मंदिर), मंडपs (गुफा अभयारण्य), विशाल खुला हवा में चट्टान के राहत के गंडक वंश, और तट मंदिर शिव के समर्पित।[१][३] समकालीन नगर योजना ब्रिटिश राज द्वारा स्थापित कयल गेल छल 1827.[४]क अछि

व्युत्पत्ति विज्ञान[सम्पादन करी]

ई शहर केरऽ सबसें पहलें के उल्लेख प्रथम शताब्दी केरऽ एगो अज्ञात यूनानी नाविक द्वारा Erythraean Sea केरऽ पेरिप्लस नाम केरऽ कृति में मिलै छै । टोलेमी, यूनानी भूगोलविद एहि स्थान के मलंगे के नाम सं संबोधित करैत छथि | महाबलीपुरम के अन्य नाम स सेहो जानल जाइत अछि जेना ममल्लापट्टन आ ममल्लापुरम । ममल्लपुरम शब्द के अर्थ ममल्ला शहर, प्रसिद्ध पल्लव सम्राट नरसिंहवर्मन प्रथम (630-670 ई.) के दोसर नाम जे एहि शहर में प्रसिद्ध मंदिर के निर्माण केने छलाह | थिरुमंगै अलवर, प्रसिद्ध वैष्णवी संत स्थलसायन पेरुमाल मंदिर के संदर्भ में इस स्थान के तिरुकादलमल्लै के रूप में उल्लेख करते हैं।[५] एकटा आओर नाम जकरा सं महाबलीपुरम के नाविक लोकनि जनैत छथि, कम सं कम मार्को पोलो के समय सं, "सात पैगोडा" अछि जे महाबलीपुरम के सात पैगोडा के संकेत करैत अछि जे किनार पर ठाढ़ छल, जिसमें से एक, तट मंदिर, जीवित है।सन्दर्भ त्रुटि: <ref> टैग के लिए समाप्ति </ref> टैग नहीं मिलाक अछि

व्युत्पत्ति विज्ञान[सम्पादन करी]

इतिहास[सम्पादन करी]

पंचराठा मंदिर के मनोरम दृश्य

महाबलीपुरम के मंदिर, जे महाभारत में वर्णित घटना के चित्रण करै छै, बहुत हद तक राजा नरसिंहवर्मन आरू हुनकऽ उत्तराधिकारी राजसिंहवर्मन के शासनकाल में बनलऽ छेलै आरू चट्टान-कटल वास्तुकला स॑ संरचनात्मक भवन के गति के दर्शाबै छै । महाबलीपुरम नगरक स्थापना पल्लव राजा नरसिंहवर्मन प्रथम द्वारा 7वीं शताब्दी ई. मे कयल गेल छल |[६] मंडप या मंडप आ मंदिर [[रथ] के आकार के रथ या तीर्थ | ]] ग्रेनाइट चट्टान के चेहरा स उखाड़ल गेल अछि, जखन कि आधा शताब्दी बाद बनल प्रसिद्ध शोर मंदिर सज-धज क पाथर स बनल अछि । महाबलीपुरम के एतेक सांस्कृतिक रूप स गुंजायमान बनबैत अछि जे एहि मे आत्मसात आ प्रसारित प्रभाव। शोर मंदिर में बहुत रास राहत शामिल अछि, जाहि में एकटा १०० फिट (३० मी) लंबा आ ४५ फिट (१४ मी) ऊँच, ग्रेनाइट सं उकेरल गेल अछि.[७] 1957 में मूर्तिकला आ मंदिर बनेबाक कला के बढ़ावा देबय आ पुनर्जीवित करय लेल सरकारी वास्तुकला आ मूर्तिकला महाविद्यालय के स्थापना भेल छल.

परिवहन[सम्पादन करी]

एमटीसीटीएनएसटीसी (विल्लुपुरम प्रभाग) ममल्लापुरम/महाबलीपुरम आ चेन्नई, चेंगलपट्टू, कांचीपुरम, तिरुत्तनी आदि के बीच बस सेवा संचालित करैत अछि एमटीसी के बस सेवा स उपलब्ध अछि चेन्नई के विभिन्न भाग में डीलक्स आ वातानुकूलित बस शामिल अछि.[८] महाबलीपुरम 56  चेन्नई से किमी।

जलवायु[सम्पादन करी]

महाबलीपुरम मे उष्णकटिबंधीय आर्द्र आ शुष्क जलवायु अछि । कोपेन-गीजर जलवायु वर्गीकरण Aw अछि। औसत वार्षिक तापमान २८.४ °C अछि । मई म॑ औसतन सबसें अधिक तापमान लगभग ३२.६ °C छै । जनवरी म॑ औसत तापमान २४.३ °C होय छै, जे साल केरऽ सबस॑ कम छै । औसत तापमान वर्ष के दौरान 8.3 °C के भिन्नता रखैत अछि । एक वर्ष मे औसत वर्षा 1219 मिमी होइत अछि। जाड़क समयमे गर्मीक अपेक्षा बहुत कम वर्षा होइत अछि । सबसें शुष्क आरू सबसें नम महीना के बीच वर्षा के भिन्नता 309 मिमी छै ।

Mahabalipuram-कऽ लेल मौसम जानकारी
महिना जन फर मार्च अप्रैल मई जुन जुलाई अगस्त सित अक्टु नव दिस वर्ष
अधिकतम °से (°फे) औषत २८٫९
(८४)
३०٫४
(८७)
३२٫१
(९०)
३४٫४
(९४)
३७٫६
(१००)
३७٫४
(९९)
३५٫५
(९६)
३४٫९
(९५)
३४٫३
(९४)
३२٫०
(९०)
२९٫३
(८५)
२८٫५
(८३)
३२٫९४
(९१٫४)
दैनिक औषत °से (°फे) २४٫३
(७६)
२५٫४
(७८)
२७٫२
(८१)
३०٫०
(८६)
३२٫६
(९१)
३२٫२
(९०)
३०٫८
(८७)
३०٫२
(८६)
२९٫७
(८५)
२८٫०
(८२)
२५٫८
(७८)
२४٫६
(७६)
२८٫४
(८३)
न्यूनतम °से (°फे) औषत १९٫८
(६८)
२०٫४
(६९)
२२٫४
(७२)
२५٫६
(७८)
२७٫६
(८२)
२७٫१
(८१)
२६٫२
(७९)
२५٫५
(७८)
२५٫१
(७७)
२४٫१
(७५)
२२٫४
(७२)
२०٫८
(६९)
२३٫९२
(७५)
औषत हिमपात/वर्षा मीमी (इञ्च) २०
(०٫७९)

(०٫२४)

(०٫१६)
११
(०٫४३)
५५
(२٫१७)
६२
(२٫४४)
९२
(३٫६२)
१२४
(४٫८८)
११४
(४٫४९)
२४०
(९٫४५)
३१३
(१२٫३२)
१७८
(७٫०१)
१,२१९
(४८)
हिमपात/वर्षा दैनिक औषत १३ १५ १० ७१
स्रोत: Climate-data.org[९]

स्थलचिह्न[सम्पादन करी]

Shore Temple, the major monument in Mahabalipuram

ई शहर म॑ ७वीं आरू ८वीं सदी केरऽ हिन्दू धार्मिक स्मारकऽ के संग्रह छै जेकरा यूनेस्को विश्व धरोहर स्थल के रूप म॑ घोषित करलऽ गेलऽ छै ।[१][३][१०] ई बंगाल के खाड़ी के कोरोमंडल तट पर छै, जे चेन्नई, तमिलनाडु, भारत के लगभग ६० किलोमिटर (३७ माइल) दक्षिण में छै. सन्दर्भ त्रुटि: उद्घाटन <ref> टैग खराब है या उसका नाम खराब है.

एहि स्थल पर 40 प्राचीन स्मारक आ हिन्दू मंदिर,[११] सहित गंडक के वंश या अर्जुन के तपस्या – दुनिया के सबसे बड़ा खुला हवा रॉक रिलीफ में से एक।[१][१२] ई स्थल पर स्मारक केरऽ कई श्रेणी शामिल छै: रथा मंदिर जेकरा म॑ ६३० आरू ६६८ ई. के बीच बनलऽ अखंड जुलूस रथऽ के वास्तुकला छै ; महाभारत, शक्तिवादवैष्णव धर्म के आख्यान के साथ हॉल आ पाथर के छत वाला मंडप विहार; चट्टान के राहत विशेष रूप स bas-reliefs शैव धर्म, शक्तिवाद आ वैष्णव धर्म के; पाथर सं काटल मंदिर विशेष रूप सं शिव के समर्पित जे विष्णु आ अन्य के सेहो श्रद्धापूर्वक प्रदर्शन करैत अछि, जे 695 आ 722 ई. के बीच बनल छल; आ, पुरातात्विक उत्खनन जाहि में शिलालेख किछु 6वीं शताब्दी आ ओहि सं पहिने के अछि.[१३][१४] गुफा मंदिर आ अखंड मंदिर के निर्माण पल्लव काल के दौरान भेल छल।[३][१३][१५] साइट के प्रबंधन द्वारा... भारत के पुरातात्विक सर्वेक्षण.[१६]








सन्दर्भ त्रुटि: अमान्य <ref> टैग; नाम रहित संदर्भों में जानकारी देना आवश्यक है

  1. १.० १.१ १.२ १.३ १.४ Mamallapuram सङ्ग्रहित ४ दिसम्बर २०२२ वेब्याक मेसिन, Encyclopedia Britannica
  2. Kathiresan, Rajesh Kumar। "TN Motor Vehicle Registration"। 1 March 2009 कऽ मूल रूप सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 18 January 2019
  3. ३.० ३.१ ३.२ हिन्दू धर्म के सचित्र विश्वकोश: ए-एम. प॰ 399. आइएसबिएन 978 -0-8239-3179-8. https://archive.org/details/illustratedencyc0000loch. 
  4. विश्वकोश ब्रिटैनिका, 15 वीं संस्करण (1982), खंड 1। छठम, पृष्ठ 10। ४९७
  5. [[[##मल्लई|सी. 2004]], पृष्ठ 10। 3
  6. सन्दर्भ त्रुटि: अमान्य <ref> टैग; currentscience_20040510 नामक संदर्भ की जानकारी नहीं है
  7. प्राचीन खोज : गहींर इतिहास चैनल के हेरायल शहर
  8. "महानगरीय परिवहन निगम (चेन्नई) लिमिटेड"मूलसँ 2023-11-07 कऽ सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 2023-11-11 {{cite web}}: Cite has empty unknown parameter: |dead-url= (help)
  9. "Climate: Mahabalipuram"climate-data.org। 4 March 2016 कऽ मूल रूप सङ्ग्रहित। अन्तिम पहुँच 5 October 2015
  10. सन्दर्भ त्रुटि: अमान्य <ref> टैग; यूनेस्को नामक संदर्भ की जानकारी नहीं है
  11. National Geographic. जीवन भर के पवित्र स्थान: विश्व के 500 सबसे शांतिपूर्ण आ शक्तिशाली गंतव्य अछि. राष्ट्रीय भौगोलिक समाज. प॰ 154. आइएसबिएन 978-1-4262-0336-7. https://books.google.com/books?id=jNqDFSxR8-MC&pg=PA154. 
  12. जॉर्ज मिशेल (1977). हिन्दू मंदिर: इसके अर्थ और रूपों का परिचय. शिकागो विश्वविद्यालय प्रेस. pp. 131–134. आइएसबिएन 978-0-226-53230-1. https://books.google.com/books?id=ajgImLs62gwC&pg=PA133. 
  13. १३.० १३.१ [https:/ /whc.unesco.org/en/list/249/ "महाबलीपुरम के स्मारकों का समूह"]। UNESCO.org। 4 नवम्बर 2005 कऽ मूल रूप [https: //web.archive.org/web/20051104085753/https://whc.unesco.org/hi/list/249/ सङ्ग्रहित]। अन्तिम पहुँच 23 अक्टूबर 2012 {{cite web}}: Check |archive-url= value (help); Check |url= value (help); Check date values in: |access-date= (help)
  14. महाबलीपुरम, जि. कांचीपुरम आकृति:वेबरचाइव, भारत के पुरातात्विक सर्वेक्षण (2014 )
  15. आकृति:वेब के हवाला दियौ
  16. विश्व धरोहर स्थल - महाबलीपुरम सङ्ग्रहित २०१८-०५-१७ वेब्याक मेसिन, भारत के पुरातात्विक सर्वेक्षण (2014)