कुमार गंधर्व
पण्डित कुमार गंधर्व | |
---|---|
![]() पण्डित कुमार गंधर्व | |
पृष्ठभूमि जानकारी | |
जन्म नाम | शिवपुत्र सिद्धराम कोमकाली |
जन्म | सुलेभवी, बेलगाम, कर्णाटक, भारत | अप्रैल ८, १९२४
मृत्यु | जनवरी १२, १९९२ देवास, भारत | (६७ वर्ष)
शैली | भारतीय शास्त्रीय संगीत ,हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत |
कार्यसभ | गायक |
सक्रियता वर्ष | १९३४-१९९२ |
कुमार गंधर्व (:[kʊmaːɽ ɡɐndʱɐɽʋɐ], Kn: ಕುಮಾರ್ ಗಂಧರ್ವ; ८ अप्रैल १९२४ - १२ जनवरी १९९२) नाम सँ प्रसिद्ध शिवपुत्र सिद्धराम कोमकाली केँ सन १९७७ मे भारत सरकार द्वारा कला के क्षेत्र मे पद्म भूषण सँ सम्मानित कएल गेल छल। ओ मध्य प्रदेशक छथि। सन् १९८० मे भारत सरकार द्वारा कलाक क्षेत्रमे पद्म विभूषण सँ सम्मानित कएल गेल छल। [१]
प्रारम्भिक जीवन
[सम्पादन करी]गंधर्वक जन्म सुलेभवी, बेलगाम (कर्नाटक) मे कन्नड भाषी लिंगायत परिवारमे भेल छल।[२] पाँच वर्षक उमरसँ ओकरामे संगीतक प्रतिभाक संकेत देखाबए लागल छल आ दस वर्षक उमरमे ओ मंचपर गीत गाबए लागल छल। ग्यारह वर्षक उमरमे हुनकर पिता हुनका संगीतक शिक्षाक लेल सुप्रसिद्ध शास्त्रीय संगीतक प्राध्यापक बी आर देवधर लग पठा देलनि। गंधर्वक संगीतक ज्ञान आ कुशलतामे प्रगति एतेक तीव्र छल जे बीस वर्षक आयुमे ओ स्वयं अपन संगीत विद्यालयमे संगीत सिखए लगलाह। हुनकर आलोचकसभ सेहो हुनका संगीत क्षेत्रक एक उभरैत तारा मानए लागल।
व्यक्तिगत जीवन
[सम्पादन करी]१९४७ मे गंधर्वक विवाह भानुमती कंस सँ भेलनि जे देवधर जीक स्कूल मे गायन शिक्षक छलीह | किछुए काल मे गंधर्व टीबी सँ बीमार भ गेलाह आ डाक्टर सब कहलखिन जे आब कहियो गाबि नहि सकब। डाक्टरक सलाह पर ओ अपन स्वास्थ्य सुधारक लेल शुष्क जलवायु वाला देवास (मध्य प्रदेश) चलि गेलाह, अगिला छह साल गंधर्व बीमारी आ मौन मे बिता देलनि। चिंकित्स्को के अनुसार गायन हुनका लेल घातक साबित भ सकैत अछि।
भानुमती के दोसर पुत्र के जन्म दैत १९६१ मे निधन भ गेलनि। भानुमतीक मृत्युक बाद कुमारक विवाह वसुन्धरा कोमकालीसँ भेलनि। हुनका सब के एकटा बेटी सेहो छैन्ह, हुनकर नाम कलापिनी कोमकली छैन्ह आ ओ शास्त्रीय गायिका सेहो छैथ।[३] वसुंधरा कोमकाली, गंधर्वक दोसर पत्नी आ हुनकर विद्यार्थी, हुनका संग भजन गायनमे एकटा यादगार युगल बनल छल। कहियो-कहियो, ओ हुनकर शास्त्रीय प्रस्तुतिसभमे स्वर सहायता प्रदान करैत छल। हिनकर बेटी, कलापिनी कोमकली, बाद मे अपन माय-बाबूक संग तनपुरा पर चलि गेलीह.[४]
मृत्यु
[सम्पादन करी]गंधर्वक मृत्यु १२ जनवरी १९९२ मे अपन देवासक निवास, मध्य प्रदेशमे दशकक लेल फेफड़ाक संक्रमणक दीर्घ इतिहासक बाद भेल छल। हुनक अंतिम संस्कार पूर्ण राज्य सम्मानक संग भेल आ हुनकर अंतिम संस्कारमे देशभरि सँ सैकड़ो संगीत प्रेमी लोकनि भाग लेलनि।[५]
लोकप्रिय संस्कृतिम
[सम्पादन करी]राष्ट्रीय कुमार गंधर्व सम्मान १९९२ मे मध्य प्रदेश सरकार द्वारा स्थापित कएल गेल छल, जे संगीत क्षेत्रमे उत्कृष्ट प्रतिभाक लेल वार्षिक राष्ट्रीय सम्मानक रूपमे प्रस्तुत कएल जाइत अछि।[६]
शबनम वीरमणी द्वारा कबीर परियोजना मे चारिटा फिल्मक श्रृंखला मे अन्तिम फिल्म मे गंधर्व आ हुनकर शिष्यक जीवन, हुनकर करियर आ "निरगुन" गायन मे हुनकर यात्राक विशेषता अछि। हुनक गीत 'सुन्टा है' फिल्म 'कोई सुन्टा है' क शीर्षक बनबैत अछि।[७]
'हंस अकेला' एक ७८ मिनटक वृत्तचित्र अछि कुमार गंधर्व पर, जे भारत सरकारक फिल्म विभाग द्वारा बनाओल गेल अछि, जाहिमे विभिन्न व्यक्ति, पत्नी, मित्र, छात्र सभक संग साक्षात्कार अछि।[८]

'मुक्कम वाशी' एकटा किताब अछि जे एहि नामक दू दिनक कार्यशालाक दौरान एकत्रित नोट पर बनाओल गेल अछि. ई गीत संगीतक प्रकृति पर गंधर्वक विचारकेँ मौलिक स्तर पर एकत्रित करैत अछि।[९]
एहो सभ देखी
[सम्पादन करी]सन्दर्भ सामग्रीसभ
[सम्पादन करी]- ↑ Patil, Vijaykumar (११ जनवरी २०१२), "Mornings meant Todi then, now it’s uppittu", The Hindu, अन्तिम पहुँच १८ नवम्बर २०२३।
- ↑ "कुमार गंधर्व की बेटी ने कहा सरहदों को नहीं मानता संगीत", Dainik Bhaskar (हिन्दीमे), ११ अगस्त २०१७, अन्तिम पहुँच १८ नवम्बर २०२३।
- ↑ Singh, Vivekanand (२९ अप्रैल २०२३), "kumar gandharvas life itself is a great inspiration kumar gandharva daughter kalapini komkali told in interview tvi", Prabhat Khabar (हिन्दीमे), अन्तिम पहुँच १८ नवम्बर २०२३।
- ↑ "Childhood, Life History, Contribution", Cultural India, १४ सितम्बर २०१२, अन्तिम पहुँच १८ नवम्बर २०२३।
- ↑ Paul, G. s (२०१७-०४-२९), "Continuing a thousand-year-old tradition", The Hindu (en-INमे), आइएसएसएन 0971-751X, अन्तिम पहुँच २०२१-०४-२४।
- ↑ Koi Sunta Hai सङ्ग्रहित २०२३-०६-१० वेब्याक मेसिन. Kabirproject.org. Retrieved 28 December 2018.
- ↑ Hans Akela सङ्ग्रहित २०१३-०९-२७ वेब्याक मेसिन Films Division.
- ↑ Ganesh, Deepa (२०१०-०८-०६), "The inner spring", The Hindu (en-INमे), आइएसएसएन 0971-751X, अन्तिम पहुँच २०२१-०३-०९।