कुमार गंधर्व

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश
पण्डित कुमार गंधर्व
पण्डित कुमार गंधर्व
पृष्ठभूमि जानकारी
जन्म नामशिवपुत्र सिद्धराम कोमकाली
जन्म(१९२४-०४-०८)अप्रैल ८, १९२४
सुलेभवी, बेलगाम, कर्णाटक, भारत
मृत्युजनवरी १२, १९९२(१९९२-०१-१२) (६७ वर्ष)
देवास, भारत
शैलीभारतीय शास्त्रीय संगीत ,हिंदुस्तानी शास्त्रीय संगीत
कार्यसभगायक
सक्रियता वर्ष१९३४-१९९२

कुमार गंधर्व (:[kʊmaːɽ ɡɐndʱɐɽʋɐ], Kn: ಕುಮಾರ್ ಗಂಧರ್ವ; ८ अप्रैल १९२४ - १२ जनवरी १९९२) नाम सँ प्रसिद्ध शिवपुत्र सिद्धराम कोमकाली केँ सन १९७७ मे भारत सरकार द्वारा कला के क्षेत्र मे पद्म भूषण सँ सम्मानित कएल गेल छल। ओ मध्य प्रदेशक छथि। सन् १९८० मे भारत सरकार द्वारा कलाक क्षेत्रमे पद्म विभूषण सँ सम्मानित कएल गेल छल। [१]

प्रारम्भिक जीवन[सम्पादन करी]

गंधर्वक जन्म सुलेभवी, बेलगाम (कर्नाटक) मे कन्नड भाषी लिंगायत परिवारमे भेल छल।[२] पाँच वर्षक उमरसँ ओकरामे संगीतक प्रतिभाक संकेत देखाबए लागल छल आ दस वर्षक उमरमे ओ मंचपर गीत गाबए लागल छल। ग्यारह वर्षक उमरमे हुनकर पिता हुनका संगीतक शिक्षाक लेल सुप्रसिद्ध शास्त्रीय संगीतक प्राध्यापक बी आर देवधर लग पठा देलनि। गंधर्वक संगीतक ज्ञान आ कुशलतामे प्रगति एतेक तीव्र छल जे बीस वर्षक आयुमे ओ स्वयं अपन संगीत विद्यालयमे संगीत सिखए लगलाह। हुनकर आलोचकसभ सेहो हुनका संगीत क्षेत्रक एक उभरैत तारा मानए लागल।

व्यक्तिगत जीवन[सम्पादन करी]

१९४७ मे गंधर्वक विवाह भानुमती कंस सँ भेलनि जे देवधर जीक स्कूल मे गायन शिक्षक छलीह | किछुए काल मे गंधर्व टीबी सँ बीमार भ गेलाह आ डाक्टर सब कहलखिन जे आब कहियो गाबि नहि सकब। डाक्टरक सलाह पर ओ अपन स्वास्थ्य सुधारक लेल शुष्क जलवायु वाला देवास (मध्य प्रदेश) चलि गेलाह, अगिला छह साल गंधर्व बीमारी आ मौन मे बिता देलनि। चिंकित्स्को के अनुसार गायन हुनका लेल घातक साबित भ सकैत अछि।

भानुमती के दोसर पुत्र के जन्म दैत १९६१ मे निधन भ गेलनि। भानुमतीक मृत्युक बाद कुमारक विवाह वसुन्धरा कोमकालीसँ भेलनि। हुनका सब के एकटा बेटी सेहो छैन्ह, हुनकर नाम कलापिनी कोमकली छैन्ह आ ओ शास्त्रीय गायिका सेहो छैथ।[३] वसुंधरा कोमकाली, गंधर्वक दोसर पत्नी आ हुनकर विद्यार्थी, हुनका संग भजन गायनमे एकटा यादगार युगल बनल छल। कहियो-कहियो, ओ हुनकर शास्त्रीय प्रस्तुतिसभमे स्वर सहायता प्रदान करैत छल। हिनकर बेटी, कलापिनी कोमकली, बाद मे अपन माय-बाबूक संग तनपुरा पर चलि गेलीह.[४]

मृत्यु[सम्पादन करी]

गंधर्वक मृत्यु १२ जनवरी १९९२ मे अपन देवासक निवास, मध्य प्रदेशमे दशकक लेल फेफड़ाक संक्रमणक दीर्घ इतिहासक बाद भेल छल। हुनक अंतिम संस्कार पूर्ण राज्य सम्मानक संग भेल आ हुनकर अंतिम संस्कारमे देशभरि सँ सैकड़ो संगीत प्रेमी लोकनि भाग लेलनि।[५]

लोकप्रिय संस्कृतिम[सम्पादन करी]

राष्ट्रीय कुमार गंधर्व सम्मान १९९२ मे मध्य प्रदेश सरकार द्वारा स्थापित कएल गेल छल, जे संगीत क्षेत्रमे उत्कृष्ट प्रतिभाक लेल वार्षिक राष्ट्रीय सम्मानक रूपमे प्रस्तुत कएल जाइत अछि।[६]

शबनम वीरमणी द्वारा कबीर परियोजना मे चारिटा फिल्मक श्रृंखला मे अन्तिम फिल्म मे गंधर्व आ हुनकर शिष्यक जीवन, हुनकर करियर आ "निरगुन" गायन मे हुनकर यात्राक विशेषता अछि। हुनक गीत 'सुन्टा है' फिल्म 'कोई सुन्टा है' क शीर्षक बनबैत अछि।[७]

'हंस अकेला' एक ७८ मिनटक वृत्तचित्र अछि कुमार गंधर्व पर, जे भारत सरकारक फिल्म विभाग द्वारा बनाओल गेल अछि, जाहिमे विभिन्न व्यक्ति, पत्नी, मित्र, छात्र सभक संग साक्षात्कार अछि।[८]

कुमार गंधर्व भारत के २०१४ स्टाम्पशीट

'मुक्कम वाशी' एकटा किताब अछि जे एहि नामक दू दिनक कार्यशालाक दौरान एकत्रित नोट पर बनाओल गेल अछि. ई गीत संगीतक प्रकृति पर गंधर्वक विचारकेँ मौलिक स्तर पर एकत्रित करैत अछि।[९]

एहो सभ देखी[सम्पादन करी]

सन्दर्भ सामग्रीसभ[सम्पादन करी]

  1. "Kumar Gandharva Birth Centenary,कुमार गंधर्व : सुरों से मोहित करने वाला जादूगर जो कबीर और भिंडी पर फिदा था"Navbharat Times (हिन्दीमे)। 6 April 2023। अन्तिम पहुँच 18 November 2023
  2. Patil, Vijaykumar (11 January 2012)। "Mornings meant Todi then, now it's uppittu"The Hindu। अन्तिम पहुँच 18 November 2023
  3. "कुमार गंधर्व की बेटी ने कहा सरहदों को नहीं मानता संगीत"Dainik Bhaskar (हिन्दीमे)। 11 August 2017। अन्तिम पहुँच 18 November 2023
  4. Singh, Vivekanand (29 April 2023)। "kumar gandharvas life itself is a great inspiration kumar gandharva daughter kalapini komkali told in interview tvi"Prabhat Khabar (हिन्दीमे)। अन्तिम पहुँच 18 November 2023
  5. "Childhood, Life History, Contribution"Cultural India। 14 September 2012। अन्तिम पहुँच 18 November 2023
  6. Paul, G. s (2017-04-29)। "Continuing a thousand-year-old tradition"The Hindu (Indian Englishमे)। ISSN 0971-751X। अन्तिम पहुँच 2021-04-24
  7. Koi Sunta Hai सङ्ग्रहित २०२३-०६-१० वेब्याक मेसिन. Kabirproject.org. Retrieved 28 December 2018.
  8. Hans Akela सङ्ग्रहित २०१३-०९-२७ वेब्याक मेसिन Films Division.
  9. Ganesh, Deepa (2010-08-06)। "The inner spring"The Hindu (Indian Englishमे)। ISSN 0971-751X। अन्तिम पहुँच 2021-03-09

बाह्य जडीसभ[सम्पादन करी]