गङ्गा देवी (चित्रकार)
गङ्गा देवी (सन् १९२८ – २१ जनवरी १९९१)[१]एकटा भारतीय चित्रकार छल,[२]जेकरा बहुतो लोक मधुबनी चित्रकला परम्पराकें प्रमुख प्रतिपादकमे सँ एक मानैत छल |[३]मधुबनी पेन्टिङ कें भारतसँ बाहर लोकप्रिय बनेबाक श्रेय हिनका देल जाइत अछि ।[४] हिनक जन्म सन् १९२८ मे भारतक बिहार राज्यक मिथिलामे कायस्थ परिवारमे भेल छल आ पारम्परिक चित्रकला शिल्पमे आबि गेलिह,[५][४] कचनी (लाइन ड्रोइङ) शैलीमे विशेषज्ञता हासिल केने छल। अपनऽ कला कें साथ विदेश यात्रा करलकै आ अमेरिका केरऽ फेस्टिवल अफ इण्डियाकें हिस्सा छेल, जेकरासँ अमेरिका सीरीज केरऽ शीर्षक के अन्तर्गत बहुतरास पेन्टिङ मिललै, जाहिमे मास्को होटल, फेस्टिभल अफ अमेरिकन फोक लाइफ, आ राइड इन ए रोलर कोस्टर शामिल छलै ।[३] भारत सरकार हुनका राष्ट्रिय मास्टर क्राफ्टम्यान पुरस्कारसँ सम्मानित करलकै आ एकरऽ बाद सन् १९८४ मे पद्मश्री केरऽ चारिम सर्वोच्च नागरिक पुरस्कार देलकै ।[४][६]
सन् १९८० के दशकमे गङ्गा देवी दिल्ली के क्राफ्ट म्यूजियममे प्रसिद्ध भित्तेचित्र कोहबर घर या दुल्हिनकें विवाह कक्षकें चित्रण केने छल | एहि भित्तेचित्रकें तीनसँ चारि मासकें अवधिमे रङ्गल गेल छल, जखन कि गङ्गा देवीकें दिल्ली अस्पतालमे कीमोथेरेपी भऽ रहल छल। [७]भित्तेचित्रक सन् २०१५ केरऽ शुरूआतमे सङ्ग्रहालयमे नवीकरण योजनाकें हिस्सा के रूपमे तोडि देलऽ गेलऽ छलै ।[८]
प्रारम्भिक जीवन
[सम्पादन करी]गङ्गा देवी जखन बच्चा छल तखन हुनकर पहिल ब्रश हुनकर माँ हाथ मे देलन्हि जे चाउरक भूसा आ साड़ीक हेम सँ निकालल किछु धागा सँ बनल छल | गङ्गा देवी भानस के बर्तन के निचला भाग स, या तूफानी लालटेन के चिमनी सँ खुरचल करिखा लऽ के मसि कें रूप में प्रयोग करैत छल | करिखा कें मालजाल के मूत, पानिमे घुलल अरबी गम, या कखनो काल बकरी के दूध सेहो मिलाबे के प्रचलन छल, ई बात ओ अपन पितियौत बहिन आ मौसी, हुनकर माय आ दादी सँ सिखलन्हि। गाममे कागजक अभावमे ओ अपन स्कूलक नोटबुककें पन्ना सँ बनल क्यानभास पर अभ्यास करैत छल जे प्रायः कपड़ा पर सटल रहैत छल ।[९]
करियर
[सम्पादन करी]गंङ्गा देवीकें अमेरिकामें भारतकें महोत्सव" कें लेल चयन भऽ गेलैन। आ रूस आ जापानमे भारतीय कलाकें प्रतिनिधित्व केलन । [१०]अपनऽ सब अनुभवकें चित्रकलाक माध्यमसँ बतैलकै, ओकर बाद भारत सरकारद्वारा आपन शिल्प केरऽ लेल राष्ट्रिय पुरस्कारसँ सम्मानित भेल छल ।[९]
सन् १९८० कें दशकमें, जखन गङ्गा देवीकें क्यान्सरक पता चलल छल, ओ फेर मिथिला नै जाऽ सकल किएक तँ हुनका नियमित केमोथेरेपी करबाक लेल लिखल गेल छल।
सन्दर्भ सामग्रीसभ
[सम्पादन करी]- ↑ "Ganga Devi - Library of Congress", id.loc.gov, अन्तिम पहुँच १० दिसम्बर २०२२।
- ↑ Jyotindra Jain (१९८९), "Ganga Devi: Tradition and expression in Madhubani painting", Third Text 3 (6): 43–50, डिओआई:10.1080/09528828908576213।
- ↑ ३.० ३.१ "Riding the Rollercoaster with Ganga Devi", 50 Watts, २०१५, अन्तिम पहुँच ९ सितम्बर २०१५।
- ↑ ४.० ४.१ ४.२ "Madhubani Magic of Gangadevi", Pitara, २०१५, अन्तिम पहुँच ९ सितम्बर २०१५।
- ↑ "Ganga Devi - Artist Profile", Mithila Paintings, २०१५, अन्तिम पहुँच ९ सितम्बर २०१५।
- ↑ "Padma Awards", Ministry of Home Affairs, Government of India, २०१५, मूलसँ १५ अक्टुबर २०१५ मे सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच २१ जुलाई २०१५।
- ↑ "Museum art erased", www.telegraphindia.com (अङ्ग्रेजीमे), अन्तिम पहुँच २०१९-०३-१५।
- ↑ "Crafts museum 'renovation' wipes out famed Madhubani murals - Times of India", The Times of India, अन्तिम पहुँच २०१९-०३-१५।
- ↑ ९.० ९.१ De, Aditi, "Madhubani Magic of Gangadevi | Pitara Kids Network" (en-USमे), अन्तिम पहुँच २०१९-०४-०६।
- ↑ shampasaid, "Contribution of Ganga Devi– Synonym of Madhubani Art to Culture of India", Realbharat (en-USमे), अन्तिम पहुँच २०१९-०४-०६।