भारतक प्रधानमन्त्री
भारत सरकारक प्रधानमन्त्री | |
---|---|
![]() | |
![]() | |
प्रधानमन्त्री कार्यालय | |
सम्बोधन | माननीय (औपचारिक) महामहिम (राजनयिक) |
Member of | केन्द्रीय मन्त्रिमण्डल नीति आयोग संसद |
निवास | ७, लोक कल्याण मार्ग, नयाँ दिल्ली, भारत |
पद संख्या | प्रधानमन्त्री कार्यालय, साउथ ब्लक, नयाँ दिल्ली, भारत |
नियुक्तिकर्ता | राष्ट्रपति |
पदावधी | राष्ट्रपतिक प्रसादपर्यन्त[१] परम्परागत रूप सँ, लोकसभामे बहुमत सिद्ध करवाक क्षमता पर लोकसभाक दीर्घतम कार्यावधि ५ वर्ष होएत अछि, मुदा कार्यकाल समापनक पूर्व सभा भङ्ग नै कएल जाए तहन । कायर्काल पर कोनो प्रकारक समय-सीमा रेखाङ्कित नै कएल गेल अछि । |
सुरुवाती बहालवाला | जवाहरलाल नेहरू (१९४७-१९६४) |
स्थापना | १५ अगस्त १९४७ |
उप | भारतक उपप्रधानमन्त्री (यदि कोनो) |
पारिश्रमिक | ₹20 लाख (युएस$३०,२००) (वार्षिक, ₹९,६०,००० (युएस$१४,४९२.७४) संसदीय वेतन सहित)[२] |
वेबसाइट | pmindia.gov.in |
भारत गणतन्त्रक प्रधानमन्त्री (सामान्य वर्तनी:प्रधानमन्त्री) कऽ पद भारतीय सङ्घक शासन प्रमुख कऽ पद छी । भारतीय संविधानक अनुसार, प्रधानमन्त्री केन्द्र सरकारक मन्त्रिपरिषद्क प्रमुख आ राष्ट्रपतिक मुख्य सलाहकार होएत अछि । ओ भारत सरकारक कार्यपालिकाक प्रमुख होएत अछि आ सरकारक कार्यसभक प्रति संसदक जवाबदेह होएत अछि । भारतक संसदीय राजनैतिक प्रणालीमे राष्ट्रप्रमुख आ शासनप्रमुखक पदकें पूर्णतः विभक्त राखल गेल अछि । सैद्धान्तिक रूपमे संविधान भारतक राष्ट्रपतिकें देशक राष्ट्रप्रमुख घोषित करैत अछि आ सैद्धान्तिक रूपमे, शासनतन्त्रक सम्पूर्ण शक्तिसभकें राष्ट्रपतिमे निहित करैत अछि । तथा संविधान एहो निर्दिष्ट करैत अछि की राष्ट्रपति ई अधिकारसभक प्रयोग अपन अधीनस्थ अधिकारीसभक सलाह पर करत ।[३] संविधानद्वारा राष्ट्रपतिक सम्पूर्ण कार्यकारी अधिकारसभक प्रयोग करवाक शक्ति, लोकतान्त्रिक रूप सँ निर्वाचित, प्रधानमन्त्रीकें देल गेल अछि ।[४] संविधान अपन भाग ५ कऽ विभिन्न अनुच्छेदसभमे प्रधानमन्त्रीपदकें संवैधानिक अधिकारसभ आ कर्तव्यसभकें निर्धारित करैत अछि ।
भारतीय संविधानक अनुच्छेद ७४ मे स्पष्ट रूप सँ मन्त्रिपरिषद्क अध्यक्षता तथा सञ्चालन हेतु प्रधानमन्त्रीक उपस्थितिकें आवश्यक मानल गेल अछि । ओकर मृत्यु या पदत्यागक दशामे समस्त परिषदकें पद छोडऽ पडैत अछि । ओ अपन स्वेच्छा सँ मन्त्रिपरिषद्क गठन करैत अछि । राष्ट्रपतिद्वारा मन्त्रीसभक नियुक्ति ओकरे सलाह सलाह सँ करैत अछि । मन्त्री गणक विभागक निर्धारण सेहो प्रधानमन्त्री करैत अछि । क्याबिनेटक कार्यक निर्धारण सेहो प्रधानमन्त्री करैत अछि । देशक प्रशासनक निर्देश सेहो प्रधानमन्त्री दैत अछि तथा सम्पर्ण नीतिगत निर्णय सेहो याह लैत अछि । राष्ट्रपति तथा मन्त्रिपरिषद्क मध्य सम्पर्कसूत्र सेहो याह छी ।
संवैधानिक पद व व्युत्पत्ति[सम्पादन करी]
नियुक्ति[सम्पादन करी]
पात्रता[सम्पादन करी]
कार्यपदक शपथ[सम्पादन करी]
कार्यकाल आ निलम्बन[सम्पादन करी]
कार्य आ शक्ति[सम्पादन करी]
कार्यकारी शक्तिसभ[सम्पादन करी]
प्रशासनिक शक्तिसभ[सम्पादन करी]
विधानमण्डलीय शक्तिसभ[सम्पादन करी]
विश्वव्यापी सम्बन्धमे भूमिका[सम्पादन करी]
विभिन्न मन्त्रालयसभ/विभागसभक प्रभार[सम्पादन करी]
परम्परागत कर्त्तव्य[सम्पादन करी]
प्रधानमन्त्री कोष[सम्पादन करी]
प्रधानमन्त्री राष्ट्रिय राहत कोष[सम्पादन करी]
प्रधानमन्त्री राष्ट्रिय रक्षा निधि[सम्पादन करी]
पारिश्रमिक आ निवृतिभरण[सम्पादन करी]
सहुलियत[सम्पादन करी]
प्रधानमन्त्री कार्यालय[सम्पादन करी]
प्रधानमन्त्री आवास[सम्पादन करी]
सुरक्षा[सम्पादन करी]
अन्य सहुलियतसभ[सम्पादन करी]
सेवानिवृत्ति पश्चात्[सम्पादन करी]
पदका इतिहास[सम्पादन करी]
१९४७-१९८०[सम्पादन करी]
१९८०-२०००[सम्पादन करी]
२०००-वर्तमान[सम्पादन करी]
प्रधानमन्त्रीसभक सूची[सम्पादन करी]
जीवित पूर्व प्रधानमन्त्री[सम्पादन करी]
कालक्रम[सम्पादन करी]
उप-प्रधानमन्त्री[सम्पादन करी]
एहो सभ देखी[सम्पादन करी]
सन्दर्भ सामग्रीसभ[सम्पादन करी]
- ↑ भारतक संविधानक अनुछेद ७५(२)[१]
- ↑ "Pay & Allowances of the Prime Minister" (PDF), pmindia.nic.in/, मूलसँ १८ जुलाई २०१३-मे सङ्ग्रहित, अन्तिम पहुँच १४ जून २०१३।
|deadurl=
प्यारामिटर ग्रहण नै केलक (सहायता) - ↑ भारतीय संविधान, अनुछेद ५३
- ↑ संविधानक अनुछेद ७४