"भारतीय रिजर्व बैंक" के अवतरणसभमे अन्तर

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश
Fixed typo, added facts
ट्यागसभ: भिजुअल सम्पादक दूरभाष सम्पादन दूरभाष जाल सम्पादन
Added links
ट्यागसभ: दूरभाष सम्पादन दूरभाष एप्प सम्पादन Android app edit
पङ्क्त्ति २०: पङ्क्त्ति २०:
'''भारतीय रिजर्व बैंक''' ({{lang-en|Reserve Bank of India}}) [[भारत]]क केन्द्रीय [[बैंक]] थीक । ई [[भारत]]क सभ बैंकक सञ्चालक ओ विनियामक थीक । रिजर्व बैक भारतक अर्थव्यवस्था के नियन्त्रित करैत अछि। भारतक वित्त मंत्रालयक अधीन भारत सरकारक ई स्वायत्तशासी वित्तीय संस्थान भारतीय मुद्राक नियंत्रण, निर्गमन, ओ एकर आपुर्तिक प्रबंधन लेल उत्तरदायी रहैत अछि । ई देसक मुख्य भुगतान प्रणाली के प्रबंधित करबाक संग एकर आर्थिक विकास केरि संवर्द्धन लेल सेहो काज करैत अछि । भारतीय रिजर्व बैंक नोट मुद्रण (बीआरबीएन‌एम), आरबीआइ केरि विशिष्ट संभाग थीक जकरा माध्यम सं ई भारतीय मुद्रा ओ सिक्का (भारतक राष्ट्रीय रुपिया किंवा आइएन‌आर) मैसुर (कर्नाटक; दक्षिण भारत) आओर सालबोनी (पश्चिम बंगाल, पुर्वी भारत) देवास, मध्यप्रदेश स्थित अपन तीन गोट पत्रमुद्रांकण छापाखाना ओ मुद्रा ढ़़लाई इकाई मे छपबैत ओ ढ़लबाबैत अछि ।[6] भारतीय बैंकिंग संगठनक संग आरबीआइ भारत मे भुगतान प्रणाली ओ एकर समावेशन केरि संवर्धन ओ विनियमन करबा' लेल भारतीय भुगतान निगमक स्थापना केलक । जमा बीमा ओ ऋण प्रत्याभूति निगमक स्थापना आरबी आइ द्वारा अपन विशिष्ट संभागक रूप मे सभ भारतीय बैंक के जमा राशि प'र बीमाक सुविधा ओ ऋण सुविधाक प्रत्याभूति देबा' लेल कयल गेल छल ।
'''भारतीय रिजर्व बैंक''' ({{lang-en|Reserve Bank of India}}) [[भारत]]क केन्द्रीय [[बैंक]] थीक । ई [[भारत]]क सभ बैंकक सञ्चालक ओ विनियामक थीक । रिजर्व बैक भारतक अर्थव्यवस्था के नियन्त्रित करैत अछि। भारतक वित्त मंत्रालयक अधीन भारत सरकारक ई स्वायत्तशासी वित्तीय संस्थान भारतीय मुद्राक नियंत्रण, निर्गमन, ओ एकर आपुर्तिक प्रबंधन लेल उत्तरदायी रहैत अछि । ई देसक मुख्य भुगतान प्रणाली के प्रबंधित करबाक संग एकर आर्थिक विकास केरि संवर्द्धन लेल सेहो काज करैत अछि । भारतीय रिजर्व बैंक नोट मुद्रण (बीआरबीएन‌एम), आरबीआइ केरि विशिष्ट संभाग थीक जकरा माध्यम सं ई भारतीय मुद्रा ओ सिक्का (भारतक राष्ट्रीय रुपिया किंवा आइएन‌आर) मैसुर (कर्नाटक; दक्षिण भारत) आओर सालबोनी (पश्चिम बंगाल, पुर्वी भारत) देवास, मध्यप्रदेश स्थित अपन तीन गोट पत्रमुद्रांकण छापाखाना ओ मुद्रा ढ़़लाई इकाई मे छपबैत ओ ढ़लबाबैत अछि ।[6] भारतीय बैंकिंग संगठनक संग आरबीआइ भारत मे भुगतान प्रणाली ओ एकर समावेशन केरि संवर्धन ओ विनियमन करबा' लेल भारतीय भुगतान निगमक स्थापना केलक । जमा बीमा ओ ऋण प्रत्याभूति निगमक स्थापना आरबी आइ द्वारा अपन विशिष्ट संभागक रूप मे सभ भारतीय बैंक के जमा राशि प'र बीमाक सुविधा ओ ऋण सुविधाक प्रत्याभूति देबा' लेल कयल गेल छल ।


एकर स्थापना १ अप्रैल सन् १९३५ क '''रिजर्व बैंक आफ इन्डिया एक्ट १९३४'''क अनुसार भेल छल । प्रारम्भ मे एकर केन्द्रीय कार्यालय [[कोलकाता ]]मे छल जे सन् १९३७ मे [[मुम्बई ]]मे विस्तारित ओ स्थानान्तरित कयल गेल। पहिने ई एकटा एहेन आरक्षित बैंक छल जकर नियंत्रण सरकारक अधीन नहि वरन निवेशक सभक अधीन छल परन्तु सन् १९४९ सँ ई भारत सरकारक उपक्रम बनि गेल अछि । [[रघुराम राजन|डा॰ रघुराम राजन]] भारतीय रिजर्व बैंकक पूर्व गभर्नर छलाह, जे सितम्बर २०१३ मे पदभार ग्रहण कयने छलाह । हुनका सं श्री ऊर्जित पटेल ओ तकर बाद हुनक पश्चवर्ती ओ 25म मुख्य कार्यकारी अधिकारी/गवर्नर श्री शक्तिकांत दास पदभार ग्रहण केलनि ।
एकर स्थापना १ अप्रैल सन् १९३५ क '''रिजर्व बैंक आफ इन्डिया एक्ट १९३४'''क अनुसार भेल छल । प्रारम्भ मे एकर केन्द्रीय कार्यालय [[कोलकाता ]]मे छल जे सन् १९३७ मे [[मुम्बई ]]मे विस्तारित ओ स्थानान्तरित कयल गेल। पहिने ई एकटा एहेन आरक्षित बैंक छल जकर नियंत्रण सरकारक अधीन नहि वरन निवेशक सभक अधीन छल परन्तु सन् १९४९ सँ ई भारत सरकारक उपक्रम बनि गेल अछि । [[रघुराम राजन|डा॰ रघुराम राजन]] भारतीय रिजर्व बैंकक पूर्व गभर्नर छलाह, जे सितम्बर २०१३ मे पदभार ग्रहण कयने छलाह । हुनका सं श्री ऊर्जित पटेल ओ तकर बाद हुनक पश्चवर्ती ओ २५म मुख्य कार्यकारी अधिकारी/गवर्नर श्री शक्तिकांत दास पदभार ग्रहण केलनि ।


==इतिहास==
==इतिहास==
भारती रिजर्व बैंकक स्थापना १९३४ मे भारतीय रिजर्व बैंक अधिनियमक अन्तर्गत भेल छल । यद्यपि आरंभ मे निजी निवेशकगणक अधीन रहल अहि केन्द्रीय बैंकक राष्ट्रीय १९४९ मे भेल छल आ ताहि समय सं ई पूर्णत: वित्त मंत्रालय, भारत सरकारक अधीन स्वायत्तशासी निकायक रूप मे काज करैत आओर अछि ।
'''१९३५-१९४९'''
प्रथम विश्व युद्धक अनुभूत आर्थिक कठिनता निराकरण लेल १ अप्रैल,१९३५ के भारतीय रिजर्व बैंकक स्थापना कयल गेल । अहि बैंकक स्थापना भारतीय मुद्रा ओ वित्तदायनक राजसी आयोग जकरा ''हिल्टन यंग कमीशन'' कहि जानल जाइत छल, केरि संस्तुति प'र कयल गेल छल । सरिपहुं, केन्द्रीय विधायी संघ अहि सभ दिशा-निर्देश के आरबीआइ अधिनियम १९३४क रूप मे प्रकाशित केलक । भारत अपन आरक्षित केन्द्रीय बैंक स्थापित करयवला पहिनुक उपनिवेश बनि गेल । आरबीआइ केलि अकन-प्रतिरूप किंवा मोहर केलि मौलिक विकल्प ईस्ट इन्डिया कंपनीक सिंह ओ खजूरक गाछवला 'डबल मोहर' छल । यद्यपि सिंह के भारतक राष्ट्रीय चोपाया बाघ सं प्रतिस्थापित करबाक निर्णय कयल गेल । आरबीआइ केरि प्रस्तावना मे बैंक-नोट चलन मे प्रेषणक मुख्य काजक मूलभूत मामिला, भारत मे मौद्रिक संतुलनक बनाओल राखबा लेल मुद्राक आरक्षित भंडार नियत कयने राखब, आओर समान्यत: मुद्रा ओ ऋणदायन प्रणाली के देसक सभ सं नीकगर हित मे बनाओल राखबा सन काज बताओल गेल अछि । आरबीआइ केलि केन्द्रीय मुख्यालय कलकत्ता (आब कोलकाता) मे स्थापित कयल गेल छल लेकिन १९३७ मे बंब‌ई (आब मुम्बई ) स्थानान्तरित कयल गेल छल । आरबीआइ वर्मा द्वारा रिजर्व बैंक सं अपन साझेदारी सं स्वामित्व १९३७ मे भारतीय संघ सं हटा' लेलाक बादहु अप्रिल १९४७ धरि {जापानी अधिग्रहण(१९४२-१४५) केरि कालखंड छोड़ि} वर्मा(आब म्यांमार) केरि आरक्षित केन्द्रीय बैंक रूप मे सेहो काज केने छल । भारतक अगस्त १९४७ मे विभाजनक बाद, ई बैंक पाकिस्तानक स्टेट बैंकक स्थापना ओ संचालन आरंभ होयबाक धरि पाकिस्तानक केन्द्रीय बैंकक रूप मे सेहो काज केलक अछि । शेयरधारी बैंकक रूप मे यद्यपि स्थापित कयल गेल आरबीआइ १९४९ मे राष्ट्रीयकरणक बाद सं पूर्ण रूप सं भारत सरकारक स्वामित्व रहल अछि । भारतीय चलनक पत्र-मुद्रा निर्मित करबा' मे आरबीआइ कें एकाधिकार अछि ।



==सन्दर्भ सामग्रीसभ==
==सन्दर्भ सामग्रीसभ==

अन्तिम परिवर्तन ०६:३७, ४ अप्रैल २०२४

भारतीय रिजर्व बैंक
Reserve Bank of India
भारतीय रिजर्व बैंकक प्रतीक-मुद्राय
भारतीय रिजर्व बैंकक प्रतीक-मुद्राय
रिजर्व बैंक भवनक {टावर-मीनारक)मुख्यालयक समक्ष}
रिजर्व बैंक भवनक {टावर-मीनारक)मुख्यालयक समक्ष}
मुख्यालयशहीद भगत सिंह मार्ग, मुम्बई, महाराष्ट्र
स्थापनाअप्रैल १, १९३५ (८९ वर्ष आगा) (१९३५-०४-01)
गवर्नररघुराम राजन
मुद्राभारतीय रुपिया
आरक्षितयुएस$ ३०२.१ बिलियन[१]
वेबसाइटhttps://www.rbi.org.in/hindi/Home.aspx

भारतीय रिजर्व बैंक (अङ्ग्रेजी: Reserve Bank of India) भारतक केन्द्रीय बैंक थीक । ई भारतक सभ बैंकक सञ्चालक ओ विनियामक थीक । रिजर्व बैक भारतक अर्थव्यवस्था के नियन्त्रित करैत अछि। भारतक वित्त मंत्रालयक अधीन भारत सरकारक ई स्वायत्तशासी वित्तीय संस्थान भारतीय मुद्राक नियंत्रण, निर्गमन, ओ एकर आपुर्तिक प्रबंधन लेल उत्तरदायी रहैत अछि । ई देसक मुख्य भुगतान प्रणाली के प्रबंधित करबाक संग एकर आर्थिक विकास केरि संवर्द्धन लेल सेहो काज करैत अछि । भारतीय रिजर्व बैंक नोट मुद्रण (बीआरबीएन‌एम), आरबीआइ केरि विशिष्ट संभाग थीक जकरा माध्यम सं ई भारतीय मुद्रा ओ सिक्का (भारतक राष्ट्रीय रुपिया किंवा आइएन‌आर) मैसुर (कर्नाटक; दक्षिण भारत) आओर सालबोनी (पश्चिम बंगाल, पुर्वी भारत) देवास, मध्यप्रदेश स्थित अपन तीन गोट पत्रमुद्रांकण छापाखाना ओ मुद्रा ढ़़लाई इकाई मे छपबैत ओ ढ़लबाबैत अछि ।[6] भारतीय बैंकिंग संगठनक संग आरबीआइ भारत मे भुगतान प्रणाली ओ एकर समावेशन केरि संवर्धन ओ विनियमन करबा' लेल भारतीय भुगतान निगमक स्थापना केलक । जमा बीमा ओ ऋण प्रत्याभूति निगमक स्थापना आरबी आइ द्वारा अपन विशिष्ट संभागक रूप मे सभ भारतीय बैंक के जमा राशि प'र बीमाक सुविधा ओ ऋण सुविधाक प्रत्याभूति देबा' लेल कयल गेल छल ।

एकर स्थापना १ अप्रैल सन् १९३५ क रिजर्व बैंक आफ इन्डिया एक्ट १९३४क अनुसार भेल छल । प्रारम्भ मे एकर केन्द्रीय कार्यालय कोलकाता मे छल जे सन् १९३७ मे मुम्बई मे विस्तारित ओ स्थानान्तरित कयल गेल। पहिने ई एकटा एहेन आरक्षित बैंक छल जकर नियंत्रण सरकारक अधीन नहि वरन निवेशक सभक अधीन छल परन्तु सन् १९४९ सँ ई भारत सरकारक उपक्रम बनि गेल अछि । डा॰ रघुराम राजन भारतीय रिजर्व बैंकक पूर्व गभर्नर छलाह, जे सितम्बर २०१३ मे पदभार ग्रहण कयने छलाह । हुनका सं श्री ऊर्जित पटेल ओ तकर बाद हुनक पश्चवर्ती ओ २५म मुख्य कार्यकारी अधिकारी/गवर्नर श्री शक्तिकांत दास पदभार ग्रहण केलनि ।

इतिहास

भारती रिजर्व बैंकक स्थापना १९३४ मे भारतीय रिजर्व बैंक अधिनियमक अन्तर्गत भेल छल । यद्यपि आरंभ मे निजी निवेशकगणक अधीन रहल अहि केन्द्रीय बैंकक राष्ट्रीय १९४९ मे भेल छल आ ताहि समय सं ई पूर्णत: वित्त मंत्रालय, भारत सरकारक अधीन स्वायत्तशासी निकायक रूप मे काज करैत आओर अछि । 

१९३५-१९४९ प्रथम विश्व युद्धक अनुभूत आर्थिक कठिनता निराकरण लेल १ अप्रैल,१९३५ के भारतीय रिजर्व बैंकक स्थापना कयल गेल । अहि बैंकक स्थापना भारतीय मुद्रा ओ वित्तदायनक राजसी आयोग जकरा हिल्टन यंग कमीशन कहि जानल जाइत छल, केरि संस्तुति प'र कयल गेल छल । सरिपहुं, केन्द्रीय विधायी संघ अहि सभ दिशा-निर्देश के आरबीआइ अधिनियम १९३४क रूप मे प्रकाशित केलक । भारत अपन आरक्षित केन्द्रीय बैंक स्थापित करयवला पहिनुक उपनिवेश बनि गेल । आरबीआइ केलि अकन-प्रतिरूप किंवा मोहर केलि मौलिक विकल्प ईस्ट इन्डिया कंपनीक सिंह ओ खजूरक गाछवला 'डबल मोहर' छल । यद्यपि सिंह के भारतक राष्ट्रीय चोपाया बाघ सं प्रतिस्थापित करबाक निर्णय कयल गेल । आरबीआइ केरि प्रस्तावना मे बैंक-नोट चलन मे प्रेषणक मुख्य काजक मूलभूत मामिला, भारत मे मौद्रिक संतुलनक बनाओल राखबा लेल मुद्राक आरक्षित भंडार नियत कयने राखब, आओर समान्यत: मुद्रा ओ ऋणदायन प्रणाली के देसक सभ सं नीकगर हित मे बनाओल राखबा सन काज बताओल गेल अछि । आरबीआइ केलि केन्द्रीय मुख्यालय कलकत्ता (आब कोलकाता) मे स्थापित कयल गेल छल लेकिन १९३७ मे बंब‌ई (आब मुम्बई ) स्थानान्तरित कयल गेल छल । आरबीआइ वर्मा द्वारा रिजर्व बैंक सं अपन साझेदारी सं स्वामित्व १९३७ मे भारतीय संघ सं हटा' लेलाक बादहु अप्रिल १९४७ धरि {जापानी अधिग्रहण(१९४२-१४५) केरि कालखंड छोड़ि} वर्मा(आब म्यांमार) केरि आरक्षित केन्द्रीय बैंक रूप मे सेहो काज केने छल । भारतक अगस्त १९४७ मे विभाजनक बाद, ई बैंक पाकिस्तानक स्टेट बैंकक स्थापना ओ संचालन आरंभ होयबाक धरि पाकिस्तानक केन्द्रीय बैंकक रूप मे सेहो काज केलक अछि । शेयरधारी बैंकक रूप मे यद्यपि स्थापित कयल गेल आरबीआइ १९४९ मे राष्ट्रीयकरणक बाद सं पूर्ण रूप सं भारत सरकारक स्वामित्व रहल अछि । भारतीय चलनक पत्र-मुद्रा निर्मित करबा' मे आरबीआइ कें एकाधिकार अछि ।


सन्दर्भ सामग्रीसभ

  1. "India's forex reserves slump by $4.67 billion"। Mumbai: New Delhi Television Limited। 25 दिसम्बर 2011। {{cite web}}: Unknown parameter |access date= ignored (|access-date= suggested) (help)

एहो सभ देखी