शतरञ्ज
 एक शतरञ्ज सेटक भाग (बाम सँ दहिना): एक उज्जर राजा, एक कारी हाथी, एक कारी रङ्गक वजीर या रानी, एक उज्जर प्यादा या सैनिक, एक कारी घोड़ा आ एक उज्जर ऊंट। | |
| उच्चतम अन्तराष्ट्रिय संस्था | वर्ल्ड चेस फेडरेसन |
|---|---|
| पहिलो खेल | छट्ठम् शताब्दी – वर्तमान |
| अभिलक्षण | |
| टिम सदस्य | दुनू दिस २ खेलाड़ी आकस्मिक खेल आम तौर पर १० सँ ६० मिनेट, प्रतियोगिता खेल दस मिनट सँ छह घण्टा या अधिक समयक लेल । |
| आयोजना स्थान | बोर्ड गेम सार रणनीति खेल |
| उपस्थिति | |
| ओलम्पिक | १९०० |
शतरञ्ज (अङ्ग्रेजी: Chess) दुई खेलाड़ीसभक बीच खेलल जाइवला एक बौद्धिक आ मनोरञ्जक खेल छी । कोनो अज्ञात बुद्धि-शिरोमणीद्वारा पाँचम-छहम शताब्दीमे ई खेल संसारक बुद्धिजीविसभकें भेंटमे देनए छल । समझल जाइत अछि की ई खेल मूलतः भारतक आविष्कार छी, जकर प्राचीन नाम - 'चतुरङ्ग' छल; जे भारत सँ अरब होइत युरोप गेल आ फेर १५/१६हम शताब्दीमे तँ ई समुचा संसारमे लोकप्रिय आ प्रसिद्ध भ गेल ।
शतरञ्ज एक चौपाट (बोर्ड) क उपर दुई व्यक्तिसभक लेल बनल खेल छी । चौपाटक उपर कुल ६४ खाना या वर्ग होइत अछि, जहिमे ३२ चौरस कारी या अन्य रङ्ग आ ३२ चौरस उज्जर या अन्य रङ्ग क होइत अछि । खेलनिहार दुनू खेलाड़ी सेहो सामान्यतः कारी आ उज्जर कहलावैत अछि । प्रत्येक खेलाड़ी लग एक राजा, वजीर, दुई ऊँट, दुई घोड़ा, दुई हाथी आ आठ सैनिक होइत अछि । बीचमे राजा आ वजीर रहैत अछि । बगलमे ऊँट, ओकर बगलमे घोड़ा आ अन्तिम कतारमे दुई हाथी रहैत अछि । ओकर आगामे आठ पैदल या सैनिक रहैत अछि ।
चौपाट रखैत समय ई ध्यान देल जाइत अछि की दुई खेलाड़ीसभ दहिना दिसक खाना उज्जर होनाए चाही तथा वजीरक स्थान पर कारी वजीर कारी चौरसमे आ उज्जर वजीर उज्जर चौरसमे होनाए चाही । खेलक शुरुआत नित्य उज्जर खेलाड़ीसँ कएल जाइत अछि ।[१]
खेलक शुरुआत[सम्पादन करी]
शतरञ्ज सभसँ पुरान आ लोकप्रिय पट (बोर्ड) मे सँ एक छी, जे दुई प्रतिद्वन्दीसभद्वारा एक चौकोर पट (बोर्ड) पर खेलल जाइत अछि, जाहि पर विशेष रूपसँ बनल दुई अलग-अलग रङ्गक सामन्यात: उज्जर आ कारी मोहरासभ होइत अछि । उज्जर पहिने चलैत अछि, जकर बाद खेलाडी निर्धारित नियमसभक अनुसार एक-एक चाल चलैत अछि । एकर बाद खेलाड़ी विपक्षीक प्रमुख मोहरासभ, राजाकें शाह-मात (एक एहन अवस्था, जाहिमे पराजय सँ बचनाए असम्भव होए) देवाक प्रयास करैत अछि । शतरञ्ज ६४ खानाक पट या शतरञ्जी पर खेलल जाइत अछि, जे क्रम (दर्जा) कहल जाइवला आठ अनुलम्ब पङ्क्तिसभ व फाइल (कतार) कहल जाइवला आठ आड़ा पङ्क्तिसभमे व्यवस्थित होइत अछि । ई खाना दुई रङ्ग, एक हल्का, जेना उज्जर, माटिमैला, पियर आ दोसर गाढा, जेना कारी, या हरियर सँ एक क बाद दोसर क स्थितिमे बनल रहैत अछि । पट्ट दुई प्रतिस्पर्धीक बीच एहि प्रकार रखल जाइत अछि की प्रत्येक खेलाड़ी दिस दाहिना हाथक कोना पर हल्का रङ्ग भेल खाना होए । हर शतरञ्जक टुकड़ा आगा घुसकैक अपन शैली होइत अछि ।[२]
| मोहरा | राजा | मन्त्री/रानी | हाथी/नाओ | रथ/ऊँट | घोड़ा | सैनिक |
|---|---|---|---|---|---|---|
| सङ्ख्या | १ | १ | २ | २ | २ | ८ |
| चिन्ह |  
|
 
|
 
|
 
|
 
|
 
|
वर्गसभक पहचान[सम्पादन करी]
बिसातक प्रत्येक वर्ग एक अक्षर आ एक सङ्ख्या क एक विशिष्ट युग्मद्वारा पहचान कएल जाइत अछि ।
प्यादा वा सैनिक[सम्पादन करी]
खेलक शुरुआत उज्जर खेलाड़ीसँ कएल जाइत अछि । सामान्यतः ओ वजीर वा राजाकें आगा राखल गेल पैदल वा सैनिकक दो चौरस आगा चलैत अछि । प्यादा (सैनिक) तुरन्त अपन आगाक खाली वर्ग पर आगा चलि सकैत अछि या अपन पहिल कदम ओ दुई वर्ग चलि सकैत अछि यदि दुनू वर्ग खाली होइ ।[३]
सन्दर्भ सामग्रीसभ[सम्पादन करी]
- ↑ "50 moves rules", FICGS, अन्तिम पहुँच २०१३-५-०८।
- ↑ "Laws of Chess", FIDE, अन्तिम पहुँच २०१३-०५-०८।
- ↑ Bodlaender, Hans, "The rules of chess", Chess Variants, अन्तिम पहुँच २०१३-०५-०८।
बाह्य जडीसभ[सम्पादन करी]
- ChessGames.com - online chess database and community
- ChessLive - online database
- Mathworld - chess and mathematics
- Jmrw.com - chess and art