गुरमुखी लिपि

मैथिली विकिपिडियासँ, एक मुक्त विश्वकोश

गुरमुखी लिपि (IPA: [ɡʊɾmʊkʰi]; Gurmukhi: ਗੁਰਮੁਖੀ) एक लिपि छी जहिमे पञ्जाबी भाषा लिखल जाइत अछि । गुरमुखीक अर्थ होइत अछि गुरूसभक मुखसँ निकलल होए । अवश्य ई शब्द ‘वाणी’ कऽ द्योतक रहल होएत, कियाकी मुख सँ लिपिकें कोनो सम्बन्ध नै अछि । मुदा वाणी सँ चलि ओ वाणी कऽ अक्षरसभक लेल ई नाम रूढ़ भऽ गेल । याह प्रकार गुरूसभद्वारा अपन प्रभाव सँ पञ्जाबमे एक भारतीय लिपिकें प्रचलित केलक । नै तँ सिन्ध जका पञ्जाबमे सेहो फारसी लिपिकें प्रचलन भ रहल छल आ एहि लिपि बनल रहि सकैत छल ।

ई लिपिमे तीन स्वर आ ३२ व्यञ्जन अछि । स्वरसभक संग मात्रासभ जोड़ अन्य स्वर बनाए लेल जाइत अछि । एकर नाम अछि उड़ा, आया, इड़ी, सासा, हाहा, कका, खखा इत्यादि। अन्तिम अक्षर ड़ाड़ा छी । छठम् अक्षर सँ कवर्ग आरम्भ होइत अछि आ शेष अक्षरसभक (व) धरि एहि क्रम अछि जे देवनागरी वर्णमालामे अछि । मात्रासभक रूप आ नाम ई प्रकार अछि । ट कऽ साथ (मुक्ता), टा (कन्ना), टि (स्यारी), टी (बिहारी), ट (ऐंक ड़े), ट (दुलैंकड़े), टे (लावाँ), टै (दोलावाँ), (होड़ा), (कनौड़ा), (टिप्पी), ट: (बिदै) । ई वर्णमालामे प्राय: संयुक्त अक्षर नै अछि । यद्यपि अनेक संयुक्त ध्वनिसभ विद्यमान अछि ।

गुरमुखी वर्णमाला[सम्पादन करी]

गुरमुखी लिपिमे ३५ वर्ण होइत अछि । पहिने तीन वर्ण नितान्त खास अछि कियाकी ओ स्वर वर्णसभक आधार होइत अछि। मात्र ऐराकें छोड़ि बाकी पहिने तीन वर्ण अकेले कतौ नै प्रयुक्त होएत । विस्तारसँ समझवाक लेल स्वर वर्ण देखी ।

गुरमुखी-देवनागरी तुलना[सम्पादन करी]

ਕ --- क
ਖ --- ख
ਗ --- ग
ਘ --- घ
ਙ --- ङ

ਚ --- च
ਛ --- छ
ਜ --- ज
ਝ --- झ
ਞ --- ञ

ਟ --- ट
ਠ --- ठ
ਡ --- ड
ਢ --- ढ
ਣ --- ण

ਤ --- त
ਥ --- थ
ਦ --- द
ਧ --- ध
ਨ --- न

ਪ --- प
ਫ --- फ
ਬ --- ब
ਭ --- भ
ਮ --- म

ਯ --- य
ਰ --- र
ਲ --- ल
ਵ --- व

ਸ਼ --- श
ਸ --- स
ਹ --- ह
ੜ --- ड़

਼ --- ़
੍ --- ्
ਾ --- ा
ਿ --- ि
ੀ --- ी
ੁ --- ु
ੂ --- ू
ੇ --- े
ੈ --- ै
ੋ --- ो
ੌ --- ौ
ਂ --- ं
ੰ --- ं

ਅ --- अ
ਆ --- आ
ਇ --- इ
ਈ --- ई
ਉ --- उ
ਊ --- ऊ
ਏ --- ए
ਐ --- ऐ
ਓ --- ओ
ਔ --- औ

੦ --- ०
੧ --- १
੨ --- २
੩ --- ३
੪ --- ४
੫ --- ५
੬ --- ६
੭ --- ७
੮ --- ८
੯ --- ९

गुरमुखी अक्षर[सम्पादन करी]

नाम उच्चारण नाम उच्चारण नाम उच्चारण नाम उच्चारण नाम उच्चारण
उरा ऐरा ईरी सूस्सा हहा
कक्का खक्खा गग्गा घग्गा उंगा
चच्चा छछ्छा जज्जा झज्जा नेया
टैनका ठठ्ठा डड्डा ढड्डा णाहणा
तत्ता थत्था दद्दा धद्दा नन्ना
पप्पा फप्पा बब्बा भब्बा मम्मा
यय्या रारा लल्ला वावा राढा ड़

गुरमुखी लिपिक युनिकोड[सम्पादन करी]

गुरमुखी लिपिक युनिकोड प्रसार U+0A00 सँ U+0A7F धरि अछि । गुरमुखीक लेल युनिकोडक प्रयोग शुरु भेल अखनो ज्यादा दिन नै भेल अछि । पञ्जाबीक बेसीतर जालघर अखन युनिकोड नै अपनेनाए अछि ।

Gurmukhi[1]
Unicode.org chart (PDF)
  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
U+0A0x
U+0A1x
U+0A2x
U+0A3x ਿ
U+0A4x
U+0A5x
U+0A6x
U+0A7x
टिप्पणी
1.^ युनिकोड संस्करण ६.३ कऽ अनुसार