बिराटनगर

बिराटनगर Biratnagar गोग्रहा
महानगरपालिका
बिराटनगर गेट
देश	नेपाल
प्रदेश	कोशी प्रदेश
विकास क्षेत्र	पूर्वाञ्चल विकास क्षेत्र
अञ्चल	कोशी
जिला	मोरङ
क्षेत्रफल
• कुल	७७ किमी२ (३० वर्गमाइल)
उन्नतांश	80 मिटर (260 फिट)
जनसङ्ख्या  (बि.स.२०६८)
• कुल	२,४२,५४८
समय क्षेत्र	युटिसी+५:४५ (नेपालक प्रमाणिक समय)
पोस्टल कोड	५६६००, ५६६१३, ५६६१४
क्षेत्रीय सङ्केत	०२१
वेबसाइट	बिराटनगर महानगरपालिका

बिराटनगर नेपालक महानगरपालिका आ दोसर पैग शहर छी । नेपालक संविधान २०७२ अनुसार ई शहर नेपालक कोशी प्रदेशमे रहल कोशी अञ्चल अन्तर्गत मोरङ जिलाक दक्षिण भागमे अवस्थित अछि । ई नेपालक सबसँ पैग औद्योगिक नगर आ उद्योगिक राजधानी सेहो छी । ई नगर तथा आसपासक क्षेत्रमे बहुतेक सङ्ख्यामे कारखाना, उद्योग तथा व्यवसायसभ अछि । बिराटनगर एक पारवहन तथा वाणिज्य केन्द्र सेहो छी । एतयसँ भारत तथा तेसर राष्ट्रसँ व्यापारिक सामानसभ आयात निर्यात होइत अछि । नेपालक जनगणना २०११ अनुसार जनसङ्ख्याक आधारमे विराटनगर, नेपालक चारिम पैग शहर आ जनघनत्वक आधारमे दोसर पैग शहर छी । ई शहर काठमाडौंसँ ३९९ किमी पूर्वमे आ भारतक बिहार राज्यसँ ६ किमी उत्तरमे अवस्थित अछि । बिराटनगरके सन् २०१७ मई २२ कऽ दिन वीरगञ्ज सङ्गे महानगरपालिका घोषित कएल गेल छल । ई शहरके महानगरपालिका घोषित करैत काल टङ्किसिनवारी आ जहदा-३ मिलाएल गेल छल जहिसँ बिराटनगरक जनसङ्ख्या २,१४,६६३ सँ २,४२,५४८ पहुँचल अछि ।

नामाकरण आ इतिहास

ई शहरमे पौराणिक कालक विराट राजाक दरवार आ राजधानी रहल आ हुनकरे नामसँ विराटनगरक नाम रहल विश्वास कएल जाइत अछि । वि.सं. १९७५ धरि ई ठाम गोग्राहा कऽ नामसँ जानल जाइत छल । विराटनगरक पुरान नाम गोग्राहा छी । वि.स. १९७१ मे वडाहाकिम जित बहादुर खत्री बिराटनगर शहरक परिकल्पना करि मोरङ जिलाक सदरमुकाम रङ्गेलीसँ सरकारी गोश्वारा, माल, अमिन, वनजाँच, चिट्ठी, अडिटर, जेल आ अस्पताल बिराटनगर स्थानान्तरण केनए छल मुदा एकर नामाकरण शिकार खेलैलेल काठमाडौंसँ मोरङ आएल केशर शम्सेर जबरा केनए छल । अपन मोरङ दौडाहाक समयमे भेडियारीमे भेटल विराट राजाक दरवारक भग्नावशेषक दृष्टिगत करि केशर शम्सेर गोग्राहासँ विराटनगर नामाकरण केनए छल । वि.सं.१९७१ मे रङ्गेलीसँ विराटनगरमे जिला सदरमुकाम (तत्कालिन गौडा) आनलाक बाद विराटनगर शहरक स्वरूप परिवर्तित होमए लागल । बडाहाकिम खत्रीके उत्तराधिकारी कर्णेल शिवप्रताप शमशेर थापा विराटनगर निर्माणमे अपन सम्पूर्ण योगदान देनए छल । बिराटनगरमे कृष्णप्रसाद कोइराला, भारतीय मारवाडीसभ बोलाए व्यापारिक वातावरण बनेनाए छल । कृष्णप्रसाद कोइराला, सुब्बा गुञ्जमान, डिट्ठठा कृष्णराज, हनुमानदास, सुब्बा कालिदास, सुबेदार अनन्तराम कऽ विशेष योगदानसँ वि.सं. १९७२ मे सदरमुकाम बिराटनगर आएल छल ।बिराट शब्दक अर्थ पैग आ नगर शब्दक अर्थ शहर होइत अछि ।

नेपालक भूभाग बिराटनगरमे पहिल राणा बिरोधी आन्दोलनक आरम्भ सन् १९४७ मार्च ४ कऽ दिन विराटनगर जुट मिल हड़तालक रुपमे भेल जकर नेतृत्व मिलक कर्मचारी बनि गिरिजाप्रसाद कोइराला तारणी प्रसाद कोइराला, मन मोहन अधिकारी आ युवराज अधिकारी केनए छल ।किछ दिन बाद ई आन्दोलनमे विश्वेश्वरप्रसाद कोइराला जुड़ल आ आन्दोलन वृहत बनाए नेपालसँ राणा शासनक अन्त केलक ।

यातायात

बिराटनगर बसपार्क

बिराटनगरसँ काठमाडौं आ नेपालक अन्य शहरसभ हवाई आ सड़क यातायातसँ जुडल अछि । बिराटनगर विमानस्थलसँ पूर्वी नेपालक पहाडी दुर्गम स्थानसभ आ नेपालक मुख्य शहरसभधरि हवाई सम्पर्क अछि । यातायातक मुख्य केन्द्रक रूपमे रहल बिराटनगर शहरक दक्षिणी सिमाना भारतक अररिया जिलाक जोगबनीमे वि.सं. १९६८ सँ रेल सेवा सञ्चालन होमए लागल ।

• वायुसेवा: बिराटनगर विमानस्थलसँ काठमाडौंक लेल आ नेपालक अन्य विमानस्थलसभक लेल उडानसेवा अछि । ई नेपालक पूर्वी भागक क्षेत्रीय विमान हब छी ।
• सड़कसेवा: राजधानी शहर काठमाडौंसँ बिराटनगर लगभग ५०० किलोमिटर (३१० माइल)क दूरीमे अछि । ई धरान, इटहरी आ धनकुटा लगायत नेपालक पूर्वी क्षेत्र आ अन्य क्षेत्रक सड़कसेवासँ निक जका जुड़ल अछि ।
• सिमापार: भारतक राज्य बिहारसँ लगभग ७ किलोमिटर (४ माइल)क उत्तरमे बिराटनगर अवस्थित अछि । भारतक अररिया जिलाक जोगबनीमे रेल लाइन समाप्त होइत अछि । एतयसँ कटिहार, कोलकाता आ नयाँ दिल्लीक लेल सीधा रेल सेवा उपलब्ध अछि । भारत आ नेपालक ई क्षेत्रमे राजश्व केन्द्र स्थापित अछि । नेपाली आ भारतीय लोकसभ निकसँ आवतजावत करैत अछि । बिराटनगरधरि रेलसेवा सञ्चालनक लेल सर्वेक्षण कएल गेल अछि ।
• शहर भितर: साइकल, मोटर सवारी, रिक्सा आ ट्याक्सीसभ शहरमे चलैत अछि । शहरसँ बाहर यात्राक लेल अटो रिक्सा (टेम्पो)उपलब्ध अछि । सिटी सफारी आ विद्युतीय रिक्सा बिराटनगरक सम्पूर्ण भागमे जुड़ल अछि जे सर्वसुलभ आ वातावरण मैत्री अछि ।

मौसम

बिराटनगरक अधिकतम तापक्रम ४३.० °से (१०९.४ °फे) सन् १९९२ अप्रैल १४ कऽ दिन तापमान कएल गेल छल आ न्यूनतम तापक्रम −१.० °से (३०.२ °फे) सन् १९७० दिसम्बरमे तापमान कएल गेल छल ।

बिराटनगर विमानस्थल (१९८१-२०१०)-कऽ लेल मौसम जानकारी

महिना	जन	फर	मार्च	अप्रैल	मई	जुन	जुलाई	अगस्त	सित	अक्टु	नव	दिस	वर्ष
अधिकतम °से (°फे) औषत	२२٫७ (७३)	२६٫१ (७९)	३०٫९ (८८)	३३٫९ (९३)	३३٫३ (९२)	३२٫९ (९१)	३२٫१ (९०)	३२٫५ (९१)	३२٫१ (९०)	३१٫६ (८९)	२९٫३ (८५)	२५٫४ (७८)	३०٫२ (८६)
दैनिक औषत °से (°फे)	१५٫८ (६०)	१८٫६ (६५)	२३٫३ (७४)	२७٫१ (८१)	२८٫३ (८३)	२९٫० (८४)	२८٫८ (८४)	२९٫२ (८५)	२८٫४ (८३)	२६٫४ (८०)	२२٫३ (७२)	१८٫० (६४)	२४٫६ (७६)
न्यूनतम °से (°फे) औषत	९٫० (४८)	११٫१ (५२)	१५٫६ (६०)	२०٫४ (६९)	२३٫३ (७४)	२५٫२ (७७)	२५٫६ (७८)	२५٫८ (७८)	२४٫७ (७६)	२१٫१ (७०)	१५٫३ (६०)	१०٫५ (५१)	१९٫० (६६)
औषत हिमपात/वर्षा मीमी (इञ्च)	११٫७ (०٫४६)	१३٫२ (०٫५२)	१३٫२ (०٫५२)	५३٫१ (२٫०९)	१८६٫० (७٫३२)	३०२٫४ (११٫९१)	५३०٫८ (२०٫९)	३७८٫३ (१४٫८९)	२९८٫८ (११٫७६)	९१٫८ (३٫६१)	५٫९ (०٫२३)	६٫६ (०٫२६)	१,८९१٫८ (७४٫४७)
स्रोत: जल तथा मौसम पूर्वानुमान विभाग (नेपाल)

भूगोल

बिराटनगर शहर समुन्द्र सतहसँ ७० मिटर (२२९ फिट) उपर अछि ।

जनसङ्ख्या

नेपालक वि.सं. २०६८ कऽ जनगणना अनुसार बिराटनगरक जनसङ्ख्या २,४२,५४८ रहल अछि ।जाहिमे पुरुष ५३% आ महिला ४७% अछि । ई शहरमे नेपालक प्राय: सब जातजातिक लोकसभक बसोबास अछि । बि.सं. २०५८ कऽ जनसङ्ख्याक अनुसार बिराटनगरक जनसङ्ख्या करिब २ लाख देखल गेल अछि । नेपालक भौगोलिक रूपसँ बिराटनगर तराईक गर्मी क्षेत्र रहलाक बादो जनघनत्व बहुत बेसी अछि ।

शिक्षा

बिराटनगर पूर्वाञ्चलक शैक्षिक केन्द्रक रूपमे देखल जाइत अछि । पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालय सहित मेडिकल कलेज आ इन्जीनियरिङ कलेज लगायत बहुतेक शैक्षिक संस्थासभ बिराटनगरमे स्थापित अछि ।